A'PHRIS SE SGILLINN. PRICE SIXPENCE NET. LEABHAR I. AN NAODHAMH MIOS 1909. AIREAMH 1. r " Sar-mhaith gu beathachadh." —Mar a thubhairt The Lancet e VAUX'S STOUT Cha'n e mhàin gu'm bheil e fèin so-mheirbhidh, ach cuidichidh e gach biadh eile a thèid 'sa ghoile, a chnàmh. Le sin faodar a bhi cinnteach gu'm bi làn bhiadh an cuid bìdh a' dol am fuil na feadhnach leis an gnàth bhi 'ga òl. Cum fo d' bheachd VAUX Comharradh urrasach na deagh dhibhe. Na h-iarr is na gabh seorsa eile. Gheibhear r'a cheannach e aig na • marsantan fiona is uisge bheatha. AD. ARBENZ CELEBRATED " MANDARIN" RAZORS. With hand-forged, fully warranted, Interchangeable blades, which are jn daily use by many thousands of Glasgow gentlemen since more than twenty years, are now supplied with Ad. Arbenz New Patent Safety Device, which makes them not only the^best, but also the most practical, reliable, and handy Safety Shavers, in the world. All who use Arbenz's Razors speak with unbounded enthusiasm of their capacities, and even those with the strongest beards and most tender skins are unanimous in saying that no other razors provide them such a remarkably easy safe, and perfectly luxurious shave as Arbenz's. PRICES- With One blade, 6/-. With spare blade, 7/6. With Patent Safety Guard, Fine Case, and t spare blade, 12/6. Do., 3 spare blades, 15/-. Price Lists with full particulars and copies of unsolicited testimonials free, On sale by First-class Cutlers and Dealers throughout Scotland. LA. ARBENZ, Manufacturer, 33, Ludgate Hill, Birmingham. Cocoa and Chocolate Manufacturers by Special Warrants of Appointment to— H.M. THE KING. H.M. THE QUEEN, and H.R.H. THE PRINCE OF WALES. PURE CONCENTRATED le "naroicpllpnce" the Beverage for Breakfast, Luncheon, and Supper. Its ingredientsarc orac fcaHy all nourTshment, full of valuable building-up qualities, so necessary inor afte^theday's wò?k Its favour is delightful, and «« "^XSfflt ci» rhoniAt A rnmpron C B., M.D., Ex-President of the Koyai uoiiege 01 lurgeons!Ireland, States: "I have never tasted Cocoa that I like so WeI'-" MAKERS TO H.M. THE KING, H.M. THE QUEEN, and H.R.H. THE PRINCE OF WALES, ELY 200 YEARS. t'tUAPAlNESE MAGIC H NAIL" POLISH I J6 moìnwssup.plyJ Ipost free- FFuselTby royalty— teeth white as driven snow ^fejB IITAIir PRODUCED THIS ^r^l| 11 TI 111 I* GLORIOUS RESULT. ¦ cnnnUlil UHi- SOCIETY LADY. ¦ mor* acelebrated surgeon dentist says: ¦ block »CULT0NE"lSTHE most marvellous anti- ¦ WEIGHS |rPTIC TOOTH POLISH WITH WHICH IT HAS „ ¦ 402. BEEN MYGOOD FORTUNETO COME IM CONTACT. THISOEUOHTfULLYPERFUMEO OENTIFRICE CONTAINS NOT ONEATOM OF DELETERIOUS, SAPONUS OR GRITTY SUBSTANCE. PACKED IN AN ARTISTIC IV0R1NE BOX.IT AOORNSTHETOILETTABLE OR DRESSINC CASE (JAPANESE) „ "UNRIVALLED" FINGER NAIL POLISH ¦ W is an equally iculto MARVELLOUS POLISH. but not the IbETTER NECESSITYr'CllLTONE"lS.we offer I than £|00 to ANY CHARITY AT THE INSTANCE ¦ DIAMONDS of ANY person OR firm who WILL Ipost produce&SELL AS A REGULAR LINE the SAME QUALITY, QUANTITY, &. CONSTITUENTS as"CULTONE' I for less than 2/6. to appiy "CULTONE"simply rub am01st brush on the surface.boththese I rn*t 1/1 »T CHEMISTS onuoiiun . ------' PRICE1/-EA. specialities last 6 months. °3 Reu) Books of Rote. If YOU are interested in Scottish History, you cannot afford to be without a Copy of " Ubree Celtic JEarl&oms—Athoii, Strathearn, Menteith," by Samuel Cowan, J.P. (Historian of "Queen Mary" and "The Royal House of Stuart," etc.), which is just out, and is tastefully got up in crimson cloth, gilt, printed in large clear type, and illustrated. Price 2/6 nett (post free, 2/10). Get one now. The New Edition (the fourth revised and enlarged one !) of Neil Macleod's "Clai'SaCb atl jSDOite"—Gaelic Poems, Songs, and Tales—is just ready. 3/6 nett (post free, 3/10). No Highlander who knows and loves his mother tongue should be without this treasury of Song and Story. Ube Celtic 1ReVie\V is now in its sixth year, and is worthy of your support, as it is issued to help the Gaelic cause. The Subscription is 8/- per annum (2 dols.) post free to any part of the wor^- We want your support. I have in the press, "/||>aCleOD'S (SaeltC IReaOetV arranged with notes and vocabulary by Malcolm MacLennan, Edinburgh, which will be ready immediately. 1/-; postage 3d. tlbe Celtic Xibrarp can still be had. The following are the works issued in the series :— "X^ra Celtica"—An Anthology of representative Celtic Poetry. Edited by Elizabeth A. Sharp. Notes and intro. by " Fiona Macleod." 6/- nett. "¦ftbe Centenary ©ssian"—Macpherson's "Ossian," with notes. Edited anew with notes by "Fiona Macleod." 5/- nett. " UbC ffibblet* Of Came "—A Romance. By Ernest Rhys. 6/- for 4/6. "XTbe SbaOOW Of HrVOf"—Breton Legendary Romances. By E W. Rinder. 6/- for 4/6- Postage, 4d extra each. These Books are beautifully got up in cloth (crown-8vo.), gilt top, Celtic design, and the Authors are of the best. Write for a copy of my complete Catalogue of Scottish Books. Botman flfcacXeoò, ffiaelic anO 1bigblan& JBooftsdler ant) publisber, 25 (Seorge iv. DBti&ge, JEoinburgb EVERY MAN whose Estate will be liable for Duty SHOULD READ A POPULAR FALLACY, which will be sent Post Free on application to the National Provident Institution, 48 Gracechurch Street, LONDON, EC GLIOQ-GLIOG 1 GLIOG-GLIOG I GLIOG-GLOG! GLIOG-GLOG {'S mar sin air adhart). Am bheil "gliog-gliog" t'uaireadair bhig, is "GLIOG-GLOG" t' uaireadair mhòir, comh-cheumnach ri triall na grèine? Mur 'eil, cha 'n 'eil agad ach t' uaireadair beag is t' uaireadair mòr a chur chugainne. Bheir sinne fo smachd iad; agus, an sin, faodaidh tu bhi cinnteach gu'm bi, 's gu'm mair, "gliog-gliog" t' uaireadair bhig agus "GLIOG-GLOG" t' uaireadair mhoir comh-cheumnach ri triall na grèine. Na'm faiceadh tusa an tigh-obair againne agus an luchd-cèird sàr chomasach a th' ann, chuireadh tu chugainn, a chnaig, gach uaireadair beag is uaireadair mor a tha'm feum air càradh. Dean thusa sin, agus theid sinne an urras nach bi aithreachas ort;. a chionn, cha bhi sinn fada mun ghnothuch. agus cha bhi an dioladh 'na uallach ort. Gu-h-araidh thusa th' air an duthaich, cuip chugainn ieis a' phost iad sin a ghabhas giulan. Cha 'n 'eil tigh caradh uaireadairean is mo an Albainn na'n tigh againne. Is iomadh cearn de'n t-saoghal 'san deachaidh uaireadairean as ar tigh-ne air feadh nan leth cheud bliadhna a chaidh seachad. T. MACNEILL, 45 sraid cathcart, grianaig:. Highland Rail may Hotels ~ le STATION HOTEL, INVERNESS. STATION HOTEL, KYLE OF LOCHALSH. STATION HOTEL, DORNOCH. (During the Season—June to October). STATION HOTEL, ¦ PERTH. (Owned jointly by the Caledonian, Highland, and North British Railways). Study Your Figure. What a grand thing it is to have that delightful sweep of the waist and its elegance of lines and curves ! The Krause Belts are the latest production of the most scrupulous scientific supervision, and the result is that the whole construction is hygienic and elegant. By wearing the Krause Belt obesity is cured practically without the knowledge of the wearer. Do not take drugs, they are harmful and injurious. Write for our Illustrated Booklet giving full particulars Special Belt for Gentlemen in the Army & Navy, For information about Train Service, Through Carriages, Fares, etc., on the Highland Railway, apply to Mr. T. McEWEN, Traffic Manager, Inverness. The Company's A.B.C. Guide sent on application. P.S.-The Highland Railway runs through the Heart of the Highlands. T. A. WIL80N, Inverness. General Manager. .Compression Belts. Corset Belts. Composed largely of guaranteed elastic webbing. V (Ladies' or Gent.'t) White.Dove.orDrab 21/-White Silk face ...25/6 All White Silk ... 30/- fLadies' or Gent's) White.Dove.orDrab 23/6 White Silk face ... 32/6 All White Silk ... 40/- Scrnl mcamrciiiciita of wnitf ami laraetl /wart of hips. TllK HthICTEST PlUVACY IS ENSURED. All enquiries to be addressed to— Ladif.s: Gfntlkmkn : THE MANAGERESS, THE SUPERINTENDENT, The KRAUSE FIGURE IMPROVER Co. 53, Victoria Bulldlngg, MANCHESTER. AN SGEULAICHE Air. i 1. IAIN RUARAIDH, MO CHEIST! ..................Le A. M. D. 1 2. AN GAIDSEAR RUADH 'S AM BUIDEAL........Le "Fionn" 10 3. AM MINISTEAR CEOLMHOR.........................Le I. M. C. 20 4. NA CROITEARAN SGITHEANACH (Oban is Fonn). Le Niall Mac Leòid 26 5. GN IOMHANNAN IAIN MHIC RAONUILL: An Dbalbh a Chaidh air Chall............Le Ruaraidh Arascain is Mhàiri- 30 6. DOMHNULL GORM DHUNTHUILM................Le I. N. M. 44 7. COLLA CIOTACH AN DUN-STAIFHINNIS...Ze "Eileanach" 54 8. BAS MINNIHAHA................................Eadartlieangachadh 59 9. MAR GU'N EIREADH NEACH 0 NA MAIRBH...Le A. M. E. 64 10. NA CNUIC THOIRMISGTE.........................Le "Fraoch" 76 11. BRUADAR.................................................Le E. A.M. 82 12. MAR A DH'IONNSAICH NA SGITHEANAICH IASGA.CH AN SGADAIN .........................................Le I. D. M. 85 13. PARA DONN AN T-SUGRAIDH................................... 91 14. DUANAG................................................................... 93 15. SGEULACHDAN AIR SON NA CLOINNE...................... 94 1. Mar a bhrath na coin am Maighstirean. 2. Na Sithichean. 3. An t-Each. Ma's miann le neach fios a chur uaithe mu ni air bith a bhuineas do'n Sgeulaiche, seach na sanaisean-malairt is malairt a'mhìosachain, cuireadh e a thriall e air An Fhear-dheasachaidh aig 7 Sràid Cathcart, Grianaig. Ach, gach fios mu shanaisean-malairt is malairt a'mhìosachain, bu chòir an cur a dh' ionnsuidh An Fhir-ghnothuich aig 7 Sràid Cathcart, Grianaig. Bu chòir gach mìr litreachais a sgrìobhadh air aon taobh na duilleig a mhàin, agus sìd cho soilleir ri leughadh's a ghabhas deanamh; agus is ceart fìor ainm is sloinneadh an ùghdair a thaisbeanadh air na duilleagan sgrìobhte, eadhon nuair nach miann leis am foillseachadh. Cha'n 'eil Am Fear deasachaidh a' gealltainn mìr litreachais nach 'eil freagarrach a chur air ais do'n ùghdair; ach ni e a dhichioll a chum a ghleidheadh tèarainte 's a thilleadh, ma chuireas an t-ùghdair d 'a ionnsuidh còmhdach-litreach is dealbhan-postachd air. *+* Bu mhath leinn ar leughadairean aig an tigh is thairis bhi a ghnàth cuimhneachail air an luchd-malairt sin a tha deanamh feum de'n Sgeulaiche a chum an gnothuichean a thaisbeanadh do'n t-sluagh. Is math is fhiach iad sin. Agus, eagar, sud aon dòigh, agus dòigh àraidh, air bhi 'g àrdachadh's a' cuideachadh na Gàidhlig. Sìnibh air, ma tà, 's a' choidhche cha bhi aithreachas oirbh. GLAN MACKENZIE OLD MATURED SCOTCH WHISKY as supplied to the HOUSE OF COMMONS and the LEADING STEAMSHIP & RAILWAY COYS., CLUBS, HOTELS EVERYWHERE. G. R. Mackenzie (Glasgow), Ltd. GLASGOW. WHIST, BRIDGE, and SOLO Can be Played by Two Persons with WRIGHTSON'S BRIDGE STAND {Patent No. 25704). Save*. Time and Trouble over any other contrivance. Patronised by Her Grace the Diicliess of Abcr-corn, Archdeacon Samuel, of Australia, etc. A Lady Prin ipal of High School in S. Africa, writes—" It is admirable." A Gentleman of Hampatead, writes—" i had no idea that so much pleasure could be got out of ' Whist" for two." C Ghekn, Esq., Cold Arbour House, Oxford, writes " very pleased with it." E. H. Thomas, Esq., Manchester, writes—"It is splendid." Also hundred! of other encomiums received. Price, 2/6 net. Superior Quality Polished Cyprus Wood, 5/-Finest Oak,8/6. All Post Free, 6d extra. The Whitehall Jieview, Marcb, 1909, says— " We advise no Bridge or Whist Player to delay getting a Wrightson Set." The Captain Magazine says—"A very welcome invention." All Boxed with full directions. Very useful for 3 Players. Of most First Class Dealers, or C. WRIGHTSON, The Ideal Sight Restorer. A modern wonder helps Nature in a purely natural way to strengthen the eyes and restore the natural vision. Its action is in the nature of a gentle massage, which stimulates the eyes by restoring the normal circulation of blood—that is all that weak eyes require. But it does more—it moulds the eye painlessly but surely to its perfect shape; this is necessary to correct near sight, farsight, astigmatism, and kindred defects. It is absolutely safe—it does not come in direct contact with the ejes, and five minutes' manipulation, applicable by anyone in their own home, twice a day, is all that is necessary to counteract eyestrain and headache and relegate eye crutches, often called spectacles, to the rubbish box. Throw away your eye-glasses. See nature, and read with naked eyes. Valuable 1/- book on Eyes by Dr. Gilbert Percival, M.D., sent FREE for red stamp and this adv. Call for free trial, or write C.N. High-water Bye Inst., 58-117 Exchange Buildings, South-wark Street, London Bridge, S.E., London. BARGAINS IN BOOKS AIiI< NEW. Cust's Authentic Portraits of Mary Queen of Scots, 63/- net for 18/6; Menpes' Paris, 42/- net, for 7/0; Stonehenge on the Horse, 2 vols., 30/-net, for 10/6; Their Majesties Court, 1906, with 400 Portraits, £5 5/- for 10/6; Manual, Ritual, and Mysteries of Freemasonry, 3 vols., 10/6; Life and Death of John Mytton, coloured plates by Aiken, 10/6; Jorrocks' Jaunts and Jollities, coloured plates by Aiken. 10/0; Burke's Peerage, 190S, 42/- for 24/-; 1907, 21/-; Ehead's Staffordshire Pots and Potters, illustrated, 21/- net, for 10/6; Bennett's How to Become an Author, 6/-for 2/6; Who's Who on the Stage, witb 40 portraits. 1907, 5/- forl/6; Debrett's Peerage, 2 vols., 1907, 33/- for 0/6; Harmsworth's Atlas, 25/-: Farmer and Henley's Dictionary of Slang and Colloquial English, 7/6; Jacquemart's History of Furniture, 200 illustrations, 31/6 for 15/-; Chaffer's Keramic Gallery, 36/-; Sporting, Big Game, Angling, Natural History, First Editions, Occult Works, FacetiiE, rare books, all kinds. Books Wanted—£25 each offered. For Vanity Fair, I847-8, in 20 nos. ; Walton's Complete Angler, 1653; Vicar of Wakefield, Salisbury, 1766,2 vols.; R. L. Stevenson's Works Edinburgh Edition, 1894-98. LIST FREE. Baker's Great Bookshops, 4 and 16 John Bright Street, BIRMINGHAM. ^SGEULAICHE EC) Iairì Ruairidh, Mo Cheist! " Cha'n e sgeul rùn e's fios aig triùir àir."— Sean fhacal. Bha'n comh-thràth air sìneadh ann an glac-shuain na h-oidhche bho na chaidh Bob Crotach tarsuinn air comhnard-freadhairc an Tighe-mhòir. Dh'fhag Ailpein Dubh beannachd aig an Ridire ToLmach, agus le teanga-magaidh 'na phluic, chuir e aghaidh air a cheann-uidhe. Chaidh an crodh-laoigh a bhleodhain, agus an saodachadh ri gleidheadh an fhàsaich. Bha breac-an-t-sìl, 's a cheann fo sgeith, fad-an-uair-sin, 'na chadal. Cha chluinnte ach sgrèach dhuaichnidh a' chrom-riabhaich, agus clis-ghlaodh 'mollachd-an-t-sealgair,' a' bristeadh air samhchair nan clos. Tosdach mar dhrama air a muchadh, bha Tigh-mor Liobhrais 'na steidheadh, agus muir-ghlas camus an a Ath-leathainn, a' sineadh a bhan ri gainmhean beadrach Abhuinn a' Choire. Ach a' cumail mire ri foighidinn gu furtachd an anamoich, bha aon inntinn churamach, agus suil-faire gun phribeadh cadail. B'e so nighean òg; is i a' feitheamh, le buill' air a cridhe, aig dorus-cuil an Tighe-mhòir. ¦"it ¦• 2 Iain Ruairidh, Mo Cheist! Cha b'ann gun chlisgeadh a thog i deallan na cach-laidh agus a dh' iathlaidh i roimpe. Bha ceann-turuis ris a' chladach, agus leag i h-aghaidh air le cabhaig, 's a suil an drasda 's a rithisd thar a guallainn, mar nach biodh i cinnteach as a gniomh, no, 's math dh' fhaoidhte, feuchainn ri falach a chur eadar i fhein agus ruaig. Cha do ruith moran ùine gus an d' ràinig i tigh le tubhadh fraoich—fasgach aig bonn bruthaich, agus goireasach ri cùl-gaoithe's air aghaidh greine. " Taing do'n Fhreasdal! " thuirt i le làn-dhurachd rithe fein,. " tha Iain Ruairidh aig an tigh. Tha na lìn aig an crochadh air na spàran. Tha iad fada gun chadal!" Le so, chum i stigh ; oir cha robh oilean choimheach air aithne, no glas mearlaich an cleachdadh. Cha robh càil air a truailleadh le ana-measarachd nan Gall; ach bha taing is toileachadh ann an crannchur na mòr-chuid. Agus cha robh tigh Iain Ruairidh aineolach air meas is gnàth na stuaimeachd. Bha 'n t-suipeir gun a gabhail. Nach robh a phoit—cruinn-shliopach is dubh, a' leith-dhannsa le plub-ghoil a' bhrochain—an crochadh air griosaich theine, is toit chuaileanach, liath-dhonn na moine, a' slaodadh a lùban cadallach troimh dhorus is fàrlus. Aig taobh shuas an teine, bha seana-chaill-each ag obair le fearsaid, agus dalladh aic' air an oran: ' Muir ag diridh o ho!' Thall mu choinneamh na h-uinneig, bha Iain Ruairidh air furm gobhlach, 's e trang a' càradh lion. Agus mar nach biodh nàdur airson gu'm faicte an dealbh iriosal taitneach so ach ann an solus freagarach, bha cruisgean, le sibheag laiste de luachair, an crochadh air sìoman caol' ris a mhaide-tharsuinn, agus eòlan fallain mionach an sgadain 'ga shìor losgadh. Iain Ruairidh, Mo Cheist! 3 " Cò tha stigh ? " ars an nighean òg. " Fàilt 'san tigh so!" " Fàilt ort fhein!" fhreagair a' chailleach le guth coibhneil. " Dean suidhe 'chaileag is gheibh sinn do naidheachd. Eirich 'Iain, 's dean àite-suidhe do dh' Eilidh." " Cha 'n e suidhe 'th'air mo mhanadh," thuirt Eilidh. Chuir crith-fhuaim a guth iongnadh air a' chaillich, agus dh' amhairc i gu geur oirre. " An Sealbh 'gad chuideachadh ! " ars ise, " gu dè an t-aon ni tha cearr ort ? " " Mu'n dubhairt sibh fhein, a mhathair! " labhair Iain, 's e caitheam a shnathad-lion gu taobh. ." Tha rudeigin ceàrr, no cha robh gruaim air Eilidh. Gu dè air talamh na Criosdachd a chuir mu'n cuairt thu? Cò chuir dragh ort, Eilidh ? Oir ma's duine e, cha 'n fhaigh e as làrach nam bonn gus an dioghail mis' air." " Cò ! Cò ! ach Ailpein Dubh nam briag! " fhreagair Eilidh. " A.! thubhairt thu e. Cha chreidinn aon ni còir air an t-seana bhoiti. Mur a bheil mo shùil's mo thuigse air uideil, s 'e am fear-bràth 'tha 'n Ailpein. Cha bhuannachd do chùis a' Phrionnsa 'leithid a theachdaire." " O! Iain, c'àite an tòisich mi ?" ars Eilidh, 's i cromadh a cinn. " Aig Iain Ruairidh, mo cheist! " fhreagair an ceath-- amach tapaidh so, 's e toirt car uaibhreach d'a bhodhaig, bas-bhuille d'a bhroilleach, agus suil-tharsuinn air a mhathair. " Cha'n fhaca mi am fear sin fhathasd a bheireadh dhiom e." " Cha'd rinn thu sin fhein, Iain," thuirt a mhathair le gàire; oir bha sùil bhàigheil aic' air Eilidh. " Cha •d'rinn thu sin fhèin; agus is math m' fhios air cuid- 4 Iain Ruairidh, Mo Cheist! eachd. Oir cha'n 'eil ceannard tigh no teaghlaich na 's feàrr na thu, eadar so is Rudha-Shleibhte." " Cuimhnichibh gur e cabhag a tha air Eilidh, 's nach e chaocliladh," ars Iain a' cur stad air goileam na caillich. " Ged a bhiodh cabhag nan seachd cabhag oirre, tha fios agad gur h-e 'n fhirinn a th'agam," fhreagair ise le surd, 's i cumail na fearsaid a' dol mar gu'm biodh seoladair a' tomhas na doimhne. " Tha thu faicinn, Eilidh, gu bheil an snàth so air a dheanamh le dath-an-t-sùith agus crotal. 'S ann airson oir na plaide tha e, agus bheir mi mo ghealladh nach bi mur a bhitheadh, 'san fhighe aice." " Togaibh de 'r cainnt," thuirt Iain gu h-aithghearr. " Tha barrachd air ar n-aire 'n drasda." " Is duine do'd chùl thu," labhair Eilidh, " agus roghainn nan gruagach." Cha b' ann gun a' bhuil a chual Iain an gean-miodaih Dh'fhairich e fhuil ag at 'na chuislean, agus a' ruith le glag-bhuille troimh chridhe ; agus mhionnaich e eadar fhiaclan a bhi dileas dith. Oir bha sùilean blàth aig Eilidh, mala air cumadh ite an dubh-ian, cneas àillidh mar chanach an t-sleibh, agus dual-fhalt air dhath na h-airneig. Mar ubhal na h-abaichead bha gruaidhean min-dhearg, agus mar bhruadar bàird a bilean tana. Gheur-bheachdaich Iain air na buadhan so 'na rùn, agus bhoidich e dha fhein gu'm biodh Eilidh 'na bean d'a thigh. " Tha mi airson bruidhinn riut aig ceann-na-bàthcha, Eilidh," chagair Iain, agus e deanamh seasamh suiridhe ri 'taobh. " Ubh! Ubh, Iain! " dh' eubh a mhathair, " tha sùil a' phosaidh 'nad cheann a nochd, no is mise cat do nach Iain Ruairidh, Mo Cheist! 5 aithne blas a' bhainne. Agus 's e mi-fhin tha geal-thoileach leis. Droch fhàs air a' mheasan, Eilidh, mo cheist! mur a faigh mise plaide cho math's a chuibhrig leannan, no bean òg. Bi tapaidh, Iain, agus gheibh thu bean-phòsaidh cho math's a sheas ri taobh ceathar-naich. Siudaibh, 's mo bheannachd agaibh." Bha chailleach cho trang leis an fhearsaid's nach fac i gu'n d' fhalbh Iain agus Eilidh a mach. " Nach robh mo mhathair ceart 'na barail mu d' dheigh ?" labhair Iain nuair a sheas e fhein is Eilidh aig ceann na bàthcha. " Leig le do mhàthair an ceartuair, agus eisd ri ni 'tha cur am barrachd cùram orm—an t-aobhar, tha mi 'g iomagain, a chuir mi ro fhaoin gud'thaobh." " Gabh mo leisgeul," ars Iain, 's e toirt brudhadh do'n ghairdean 'bha deanamh cromag air Eilidh—an àiteiginn. " An cum thu ri 'd ghealladh, Iain, ma tha gnoth-uch m'earbsa an lorg cunnairt? Abair gu'n toir e thu an ceannairc ri do Cheann-feadhna—a bheil mi 'gad chur thuige ro mhor ?—an cum thu nise ri d' fhacal?" " Cha'n aom Ceann-cinnidh no sgalag mi bho 'm fhacal, no dleasanas ; dearbh mi! " "Dh'innse na firinn," thuirt Eilidh, "cha robh mi gun teagamh 'nad fhreagairt." " Agus cha robh sin gun fhios dhomh," ars Iain, " nuair nach d'thug thu guth air, ri mo mhathair." " Tha thu ceart, Iain. Ach feumaidh tu a bhi faiceallach gun abradh air ceann-turuis a' chunnairt. A! do mhathair—tha mo chridhe 'gam fhagail, nuair a smaointicheas mi air an ìre 'tha feitheamh ort." "Na toir facal air," fhreagair Iain, le tapadh. " Ach geall dhomh gu'm bi thu 'nad nighinn dhith, ma 6 Iain Ruairidh, Mo Cheist! bhios mo thighinn anamoch, agus coin a' blobhdail ri mo thannasg." " Tha thu cur mulaid da-rìreadh orm," labhair Eilidh le crith-ghuth agus a suil a' lionadh le deòir. " Ach dè an t-aobhar ?—gu bheil Iain Ruairidh a' ceangal a chrios ann an seirbheis-chunnairt a' Phrionnsa—a' ruith an coinneamh na biodaig agus ardan nan Tolmach, agus " —leag i a ceann maoth le earbsa air a bhroilleach. Chual Iain osna throm—an ospag anaileach; agus thàinig bras-bhuill' air a chridhe. " Mo ghaol ort fhein," thuirt e le lànachd a' ghraidh; theann-ghlac e i ri 'uchd, agus thuirt e—seadh, thuirt e —ni nach aithris mi. " Nis, Iain," labhair i air a socair, " tha mi a' cur earbsa mo chridhe annad. An aithne dhut Mairearad Nic Cunningham ? " " Cha'n urrainn mi chanail gur h-aithne." " Cha'n 'eil e gu mò," ars ise. " Oir cha 'n ann à neamh a tha i co-dhiù. Ach tha i boidheach 'na cruth's 'na sealladh. Ach tha i meallta 'na cridhe. Cò ach i fhein comhla ris an Tolmach Mhòr ? Nach ann a bha i an eideadh fir, agus na gocam-go eadar Diùc Earraghaidheal agus Mac-Leòid, Dhun-bheagain ? Agus dè bu aobhar turuis dhith, ach milleadh Mhic Neacail. Ach an cual thu riamh mu Shiol-Dhiarmaid, ach spiol is ith, ith agus spiol ? Ach cha 'n e so uile i. Cò chunnaic mi tighinn rathad an Tighe-mhòir ach Ailpein mu aird-fheasgair. Bha amharas agam air a gluasad. Rinn mi farchluais air fhein agus an Tolmach Mor, 's an t-seòmar dharaich. Mo chreach an cuspair! Gu'n tugadh am Freasdal mathanas dhomh airson mo bhrathadh ; oir cha seasadh feol na chuala mi. Mar is fios dhut, 's ann de dh' isein ghreannach Rìgh Deòrsa, tha Ailpein, ge b'e cò is daoine dha. Chòrd e fhèin Iain Ruairidh, Mo Cheist! 7 agus an Ridire Tolmach gu'n d' rachadh cur às do Mhac Neacail gu h-aithghearr, mus tugadh e fheachd gu bratach a' Phrionnsa. Rinn mi mo rathad a mach, 's mi 'n impis tuiteam ann an laigse, ach dè a chunnaic mi ach Rob Crotach a' leum air an each dhonn, agus litir 'na ghleidheadh a dh' ionnsaidh Dun-bheagain—a tha mi 'n dochas nach ruig e—a thionndas gach biodag ri uchd Mhic Neacail, agus gach cridhe bog bho chuideachda. Fuirich ort! " ars Eilidh, air do dh' Iain leum gu bhi air falbh. " Dè ma ruigeas an litir-bhrath Dun-bheagain ? " " Cha dean i sin! " fhreagair Iain le feirg. " '8 ann a nis a tha thu còrdadh rium. Mo luaidh, 's mo bheannachd ort, agus rùn do chleibh air do "chuisle. Sin dhuts, durachd cridhe do leannain." Air dhith so a labhairt, thoinn Eilidh i fein gu grad a làmhan Iain, agus theich i as a shealladh. Lean a shùil an rathad a ghabh i; agus thainig cnuasachadh mulaid 'na inntinn. " Ni mi òran dhith," thuirt e ris fhein. " Oir tha rudeiginn ag innse dhomh nach fhaic mi tuilleadh i. A.-! 'Sia' chruinneag i da-rìreadh agus bean-chomain an òg-fhir." Air do 'n smaointean àite-tàimh fhaotainn 'na inntinn, ghabh a stigh air ais le ceum socrach. Chuir a mhathair uaip' an fhearsaid, agus bha h-aire air cothlamadh, ach bha fonn an òrain a ghnàth 'na bial. Bha fuaim nan astar an comhnuidh 'na guth. Agus a nis, 'na sean-aois, cha robh a fonn gun an ceol-tiamhaidh—deilbh-ghluasad na h-òige, agus trathan chein. B 'e a' marbh-rann e ag urachadh beatha ann an caochladh nan aimsir. Chluinnte cleasachd neart ri 'thriall, gearain fann cion-dochais, agus aiseirigh duil nan sàr. Thàlaidh e rithis, an solus-rabhaidh air 8 Iain Ruairidh, Mo Cheist.' Beinn-Aslaig, agus an t-sealg, dhiarasach, shiubhlach, 'bha sineadh gu bacail na h-oidhche. Ohìte Jn earba riabhach na bàs-ruaig, agus mial-choin a' deanamh dian air a ran. Bha breith, fàs, searg, agus bàs a' cuidhleadh mu'n cuairt, agus a' meanglanachd, mar a bha òran na seana-bhean a' togail atharrachadh nan trathan. B'iad so smaointean Iain, co-dhiù fhad 's a bha e 'g eisdeachd ri cronan a mhathar. Bha 'n suidheachadh inntinn ùr dha; ach cha robh e subhach. Nach robh miadhan òige a nis sìoladh troimh làmhan ? Agus Eilidh, cuideachd! A! thèid ise do'n bhuaile, le buarach 'na dorn, agus ni laoigh òga mir-chluich mu'n cuairt dhith, lath', agus a rithisd. Ach bidh a chadalsan fad air falbh; agus nuair a thearnas an liath-cheò air balbhachd nan gleann, bidh geum na bò chaiseann is ruadh a' siubhal an airidh, ach cha lean a cheum an lorg. 'S ann 'san doigh so a chuir Iain oran Eilidh ri 'chèile, agus sheinn a mhathair e ri fonn Cuachag nan Craobh. Thug an t-seana-bhean an aire nach robh Iain glè shocrach dheth fhein. "Gu dè is dragh dhut, Iain?" dh' fhaighnich a mhathair le coltas cùram. "Càite 'bheil Eilidh ?—chaidh i mach comhla ruit." " Ma chaidh," fhreagair esan, " cha'n 'eil i comhla rium a nise." " Ubh! Ubh! Iain. An ann mar so a tha ? Abair gu bheil rùn-falaich aig Eilidh na 'bhi togail na teallaich agus saoilidh mi gu bheil Iain Ruairidh, mo mhac, a' deanamh cluasaig de shochaireachd. T'aois a dhuine, 's nach aithne dhut fhathasd suiridh air caileig ? N'm bu mhac mar an t-athair thu, cha'n abradh tu, ' Teiris ! Teiris!!' ach spadadh tu do dha chròg mu'n cuairt dhith ; 's cha chuireadh i feum air buarach. Bhobh ! " Iain Ruairidh, Mo Cheist! 9 " Na cuiribh dragh orm na's mò na th' orm," fhreagair esan. " Thug Eilidh dhomhs a nochd a lamh 's a cridhe. Mar sin, tha mi dol air turus fada. Ach ma bhristeas an treas latha's an ear's nach cluinn sibh uam, thoiribh Eilidh d ur glùn; thoiribh dhith ur beannachd ; bithibh 'n ur mathair dhith; innsibh dhith an còrr 's a chanainnse, agus bidh mo spiorad aig fois." " Iain, a mhic," leith-chaoin a mhathair, 's i 'g èirigh 'na seasamh—" Iain, a cheist! Cha'n fhalbh thu; oir tha 'n fhuil dhearg air do làimh. Tha fios agam gu'n tèid an latha leat. Ach bidh mise 'nam aonar a' feitheamh a mhic nach till 'sa bheatha so. Stad dhe'd dheòir, Iain, agus cha chuir mi gluasad ort le aisling dhorcha. Tha Dia a' faicinn gu bheil mi call nan uile. Ach cha sheachainn thu do dhleasanas—ge b'e dè e—air mo shonsa. Falbhaidh tu, Iain, mar a dh' fhalbh t'athair romhad—ag eisdeachd ri bas-bhraoidhleich an nàmhaid. Na biodh uaill no cùram ort. Cluich port do chridhe. JBidh Eilidh cho dileas dhut 'nad bhàs's a bhiodh i idir, tì d' bheò. Seinnidh mi t'òran dhith, agus ni sinn faire airson nan làithean goirid, agus nan làithean fada, agus tilleadh birlinn nam fear sgairteil. Thèid sinn le ehèile sios do'n chladach, agus ni sinn eisdeachd comhla ri sgeul trom-làn na mara, agus ri gàire faoch-anach nan tonn bristeach. Agus a rithisd, nuair a sheideas a' gharbh-ghaoth bho thuath, ruigidh sinn Rudha Liobhrais, agus eubhaidh sinn ris na stuaidh thulgach 'san dol seachad- -am b' fhios dhaibh ciamar a ghleachd Iain Ruairidh, agus a thuit e mar ghaisg-each ? Agus freagraidh iad le àrd-ghuth farumach— * Thuit e an toiseach a' chath, 's cha robh fear eil' air blàr cho treubhach ris !' " ' Aonghas Mac Dhonn achaidh. An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. Le "Fionn." Cha 'ri 'eil ach glè bheag 'san sgìreachd an diugh aig am bheil cuimhn' air a' Ghàidsear Ruadh, ged a bha e glè ainmeil 'na latha 's na linn. Ma 's math mo bheachd, b' ann a mhuinntir Shiorramachd Pheairt a bha 'm fleasgach so ; ach bha e cho fada mu Earra-Ghaidheal gu'n saoileadh tu gu'm buineadh e do 'n t-siorramachd sin. Anns an àm 'san robh an t-eòrna pailt, bha h-aon no dhà nach saoileadh tu anns an sgìreachd so a bha deanamh deur beag de shùgh an eòrna ; agus bu chridheil mu'n bhòrd iad nuair a bha " bainne na poite duibhe " 'ga riarachadh. Oidhche bha sin, bha còmhlan de ghillean gasda cruinn an tigh Ailein Mhòir, 's deur beag a' dol, nuair a thàinig Calum Beag a stigh a dh'innseadh gu'n robh an Gaidsear Ruadh a nìos Beallach-a'-choin-ghlais, agus a' deanamh dìreach air an fhàrdaich. Bha iad uile eòlach gu leòir air a' Ghàidsear, agus, a dh'innseadh na fìrinn, cha robh mòran eagail aca roimhe; ach bha amharus aca nach tàinig e do'n sgìreachd mu'n àm ud a dh'oidhche gun ghnothuch—dh'fheumadh e bhi gu'n robh eun beag a' cur eagair 'na chluais gu'n robh crònan na poite duibhe ri chluinntinn an sàmhchair a' Glilinn Domhain. A nis, air son na bha aca air a' bhòrd air an oidhche ud, bha iad cearta coma cò thigeadh a stigh; ach bha buideal beag anns an t-sabhull, am measg na connlaich; agus cò aige bha fios nach fhaodadh e dol a mach a rùrach air a shon fèin. Cha robh Ailean Mòr fada a' cur chùisean air dòigh. An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. 11 " Nis, fheara," ars esan, " cuhnhnichibh gur i so oidhche na rèiteach aig Màiri Ruaidh an so,"—b'i Màiri Ruadh a' bhanarach—" mur gabh fear eile i, gabhaidh mi fhèin i—agus bithidh sinn glè aoibheil ris a' Ghàidsear Ruadh nuair a thig e." An sin, chuir e eagar an cluais Iain Chamroin : nuair a chitheadh e an Gaidsear 'na shuidhe gu socrach, dol a mach do'n t-sabhull, agus am buideal a sgioblachadh leis, agus a chur am falach anns an dais fheòir an tigh-nan-gamhna. Is gann a bha 'm facal mu dheireadh de 'n chagar i beul Ailein nuair chual e an Gaidsear a g' ùinich eadar an dà dhorus. " Thigibh a stigh," ars Ailean Mòr gu cridheil ris a' Ghàidsear; " is math am fàile a th'agaibh. Nach ann tha sinne ag òl deoch-shlàinte Màiri Ruaidh, 's i dol a phòsadh." " Ma ta," ars an Gaidsear, " is fhada o'n a chuala mi nach ann a h-uile latha bhios Mòd aig Mac-an-tòisich. Cò e fear na bainnse, 's gu'n tog mi a dheoch-slàinte ? " " Nach 'eil Eòghan Bàn 'sa Bhaile-mheadhonach." " An e sin ogha do Eòghan Ruadh a thàinig à Srath-oighre ? " ars an Gaidsear. " A cheart duine," ars Ailean Mòr,—" tachraidh na daoine ged nach tachair na cnuic, mar tha an seanfhacal ag aithris." " 'S nach fhaod sinn a ràdh," ars an Gaidsear, " gu'm b' fhad o chèile crodh-laoigh an dà sheanar." " Is fìor sin," ars Ailean Mòr; " ach ma bhitheas sibhse beò ceithir-là-deug o'n diugh, chi sibhse banais chridheil anns an tigh so. An tig sibh ? " "Nach 'eilfhios gu'n tig," ars an Gaidsear; "'s mun teid sinn na's fhaide, ceadaicheadh dhomh deoch-slàinte bean-na-bainnse òl." 12 An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. Dh' òl an Gaidsear an deoch-slàinte sin, agus deoch no dhà eile, gus nach mòr nach do dhi-chuimhnich e an turus air an tàinig e. A' toirt sgioblachaidh air fhèin mu dheich uairean, ars esan : " Nach mithich a bhi bogadh nan gad; is fheudar falbh, ged tha chuideachd taitneach. Am faigh mi cuireadh a dh'ionnsaidh na bainnse ? " " Nach 'eil fhios gu'm faigh," ars Ailean, 's e dol ceum thun an doruis leis a' Ghàidsear. Nuair a ràinig iad an stairsneach, bha gealach bhuidhe nam broc an àirde nan speur, 's an oidhche ciùin soilleir. "Tha mi cinnteach," ars an Gaidsear, "gu'n robh iongantas ort ciod a chuir mise an so an nochd gun sireadh gun iarraidh. Ach faodaidh mi ràdh nach càirdean do choimharsnaich uile, agus, air eagal gu bheil iad a' cumail sùl oirnn aig an àm, faigh an crùisgean-sabhaill, is bheir sinn sgrìob do 'n t-sabhull 's do 'n stàbull." " Ni mise sin gu toileach," ars Ailean 's e dol a dh' iarraidh a' chrùisgein-shabhuill. Chaidh iad a stigh. " Cha'n fhaic mise aobhar amharais air bith," ars an Gaidsear, 's e sealltainn mu'n cuairt. " Tha mi 'n dòchas nach gabh thu gu dona mi thighinn air a leithid so de dh' oidhche, agus air son a leithid de dh' aobhar." " Cha ghabh ; cha ghabh," arsa Ailean Mòr ; " is ann tha mise taingeil gu'n tàinig sibh, agus gu'n cuir sibh clach ann an craos mo luchd tuaileis." " Ni mise sin gu toileach; is beag orm fèin coimh-arsnaich nach bi càirdeil." Chaidh an Gaidsear dhachaidh, 's e bòideachadh ris fèin gur e duine còir ceart a bh' ann an Ailean Mòr. Thill Ailean Mòr a stigh, agus ars esan : " Shaod- An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. 13 aich mi'm fear ud dhachaidh làn thoilichte; ach nach ann againn bha'n tearnadh caol! Cò shaoileas sibh a thug air a' Ghàidsear tighinn an so an nochd ? Cò ach ar coimharsnaich 's ar ' càirdean,' na Barraich anns a' mhòintich." " Mhoire ! nach fìor an ràdh: ' Ged dh'èignichear sean-fhacal, cha bhreugnaichear e'," arsa Seumas Mòr; " is cò nach cuala an t-seann ràdh— '1 Cha'n fhaic am Muileach nach sanntaich am Muileach ; Na shanntaicheas am Muileach, goididh an Collach; 'S na ghoideas an Collach, cuiridh an Tiristeach am folach; Ach's mairg a dh'earbadh a chuid no anam Ris a' chealgaire Bharrach." * "Nach fhìor dhuit sin," arsa Ailean Mòr; "ach theagamh gu'n cuir sinn a' chas-bhacaig air fhathast." " Car son nach dubhairt thu: ' Ged is fada mach Barra, ruigear e', mar thubhairt Mac-Iain-Gheàrr ri Mac Nèill Bharra," arsa Seumas Mòr. " Barra ann no as," ars Ailean Mòr ; " ma fhuair na seòid sin forfhais gu bheil buideal mu 'n fhàrdaich so, cha'n 'eil a bhi beò againn gus an cuir sinn as an rathad e. Is e mo bheachd gu'm feuch sinn ri sin a dhèanamh am màireach. Cuiridh tusa, Sheumais, boitean connlaich anns a' chairt, is bheir thu leat an laogh breac, a reic mi mu'n d' rugadh e, ri Cailean Og 'san Aird-fhada; bheir thu leat, cuideachd, am buideal, agus cumaidh tu falach fo'n chònnlaich e. Air do rathad dachaidh feasgar, taghlaidh tu air Eachunn Dhòmhnuill 'sa Ghlaic-dhomhain; innsidh tu dha, facal air an fhacal, gach ni a chaidh a ràdh 's a dhèanamh an so an nochd, agus their thu ris gu bheil e ris a' bhuideal a reic ann an Tigh-a'-Chuain a' cheud chothrom a gheibh e; agus, air na chunnaic e riamh, nach 'eil e ri innseadh do neach 14 An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. fo'n ghrèin cò leis am buideal. Tha Eachann eòlach gu leòir air dòighean nan gàidsearan; is èiridh e moch am fear a bheir an car as." Thàinig an ath latha, agus thog thusa ort, a Sheumais Mhòir, leis an laogh 's leis a' bhuideal. Dh' fhàg e 'n laogh breac 'san Aird-fhada, agus am buideal 'sa Ghlaic-dhomhain. " A bheil Ailean Mòr am beachd gu bheil mise dol a ghiùlan a' bhuideil so do Thigh-a'-Chuain am marbhan na h-oidhche," arsa Eachann Dhòmhnuill; " is mi nach 'eil; tha'n t-asdar ro fhada. Is e a ni thu: fuirichidh tu an so gus an tig an dorcha, agus thèid mise air ais leat anns a' chairt, is fàgaidh sinn am buideal am falach aig Druim-na-mòna—cha bhi e duilich a ghiùlan as a sin, 'san dorcha, do Thigh-a'-chuain. Cha'n 'eil fhios agam nach ann a bheir mi siab rathad Tigh-a'-chuain an nochd fhèin a dh'fhaicinn a bheil an rathad rèidh, agus am bodach e fhèin air a dhòigh." " Nuair a thàinig an t-anmoch, thog na seòid orra, 's am buideal an grunnd na cartach. Cha do thachair iad air duine beò gus an d'ràinig iad Druim-na-mòna. Chuir iad am buideal a falach ann an cruaich-mhòna, agus thog iad orra. Air a thilleadh dhachaidh, thaghail Eachann ann an Tigh-a'-chuain, agus chunnaic e 'm bodach, a bha làn thoilichte na bha 'sa bhuideal a cheannach. "Ciamar, no cuin, a gheibh sinn am buideal a dh'ionnsaidh an tighe ? " ars Eachann. "' Na'm bu ghillean mo ghillean, b'i nochd an oidhche' mar thuirt am fear eile e," ars Fear Tigh-a'-chuain. " Bha an Gaidsear Ruadh an so an raoir; is, mar sin, cha'n 'eil e coltach gu'm bi e an rathad gu ceann seachdain. Gabh an rathad cùil, 's cha bhi thu fada dol do Dhruim-na-mòna's air fais." An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. 15 " Is gille do ghille," ars Eachann; " agus's i nochd an oidhche; agus bithidh mise's am buideal an so mu'n gabh sibh mu thàmh." Thog Eachainn air ; dh'amais e air a'chruaich mhòna ; is sgioblaich e leis am buideal. Bha e deanamh a rathaid gu sàmhach a nuas Bealach-an-Dranndain, nuair a mhothaich e cuideigin a' tighinn air. Leth na truaighe ! Cò bha so ach an Gaidsear Ruadh. Cha robh air no dheth ach am buideal a thoirt do'n Ghàidsear. " Ma ta, Eachainn," ars an Gaidsear, " bha amharas agam gu'n do chuir cuideigin briuthas beag air dòigh anns an sgìreachd; ach cha do leag mi 'n t-amharus ortsa." " Is sibhse bha ceart. Co dhiùbh a chreideas sibh mi, no nach creid, tha bliadhna no dhà bho nach faca mise briuthas," fhreagair Eachann. " Is c'àite, ma ta," ars an Gaidsear, " an d'fhuair thu'm buideal so ? " " Is ceisd eile sin, a Ghàidseir," ars Eachann, " agus mu'n dean sinn an còrr conaltraidh, bu mhath leam fios a bhi agam ciod tha sibh am brath a dhèanamh orm." " Ma ta, Eachainn, bho'n is tu fhèin a th'ann, 's nach 'eil an so ach thu fhèin is mise, cha'n 'eil toil agam a bhi trom ort. Caillidh tu am buideal's na th'ann; ach ma ghiùlaineas tu e gu ruig Tigh-a'-chuain air mo shon, cha 'n abair mi 'n còrr." " Cha'n 'eil sin gu ceàrr idir," fhreagair Eachann ; " is ged nach e mo chuid a th' ann, fàgaidh mi ann an Tigh-a'-chuain e." Thog an dithisd orra, an Gaidsear air thoiseach, is Eachann 'ga leanailt gu dubhach, muladach. Nuair a ràinig iad Tigh-a'-chuain, bha Fear-an-tighe làn miodail ris a' Ghàidsear. 16 An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. " 06 'shaoileadh," ars esan " gu'm biodh Eachann Dhòmhnuill a' triall na h-oidhche is buideal air a mhuin. Ach 's ann mar sin a gheibh sibh iad : is iad na daoine nach saoileadh sibh a tha làn de na cuilbheartan." " Bho'n a thuit gur e Eachann a th'ann," ars an Gaidsear, " cha bhi sinn ro throm air ma bheir e chasan as, 's ma gheallas e bheul a chumail dùinte mu obair na h-oidhche so." " Ma ta, a Ghàidseir, o'n tha sibh cho truacanta, cha'n abair sibh facal ged a bheir mise làn beòil do dh' Eachann mu'n tèid e dhachaidh," arsa Fear an-tighe. " Ma ta, cha'n abair," ars an Gaidsear ; " bho'n is tu fhèin tha ri phàigheadh. Thoir do chasan as, Eachainn, 's na gabh diog ort." A' tionndadh ri Fear-an-Tighe, ars esan : " Cò tha stigh an nochd ? " " Tha am Maor-coille, Bob-nan-con agus an sgaoimire sin 'sa Bhaile-mheadhonach. Is fhada bho 'n a shuidh iad aige, is tha iad a' fàs blàth," fhreagair an t-òsdair. " Thèid mi suas leotha car tacan," ars an Gaidsear. " So, Eachainn, thoir a suas am buideal: cha'n fhaod mi leigeil as mo shealladh." Thug Eachann a suas am buideal. Chuir e 'na sheasamh air a cheann e taobh a' bhùird, agus shuidh an Gaidsear air, a' cur fàilte air na seòid. Nuair a thàinig Eachann a nuas an staidhir, thug Fear-an-tighe a thaobh e, agus dh'innis Eachann dha mar a thachair. " Cha'n abair mi facal an aghaidh a' Ghàidseir Ruaidh. Ach ciod a their Ailean Mòr rium mu chall a' bhuideil 's na bheil ann: tha fhios agad fhèin cho cruaidh's a tha Ailean," ars Eachann. " Is ann agam a tha," arsa Fear-an-tighe. " Thèid An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. 17 mise 'n urras gu'm bi oidhche mhòr aig na seòid shuas an staidhir air tàilleamh buideal Ailein Mhòir." Shuidh Eachann is Fear-an-tighe mar a bh' bha iad a' cluinntinn gu'n robh òl is ceòl is aighear aig na seòid os an cionn; oir bha Màiri Bhreac a suas's a nuas le leth-bhodach an deigh leth-bhodaich do na fearaibh. " Nach bochd an gnothach," ars Eachunn " nach d' fhàg an Gaidsear am buideal eadar an dà dhorus. Na'n d' fhàg, sgioblaich mi leam e, 's cha robh anam aige facal a ràdh m'a dheigh." " Ma ta, bu mhath an airidh ged a rachadh an car a thoirt as, tha e cho socharach; " arsa Fear-an-tighe, "is, ma ghabhas e dèanamh, tha fear an ceann eile an tighe a ni e. A bheil fhios agad cò tha stigh ? Cò ach Seumas-nam-prat!" Chaidh Fear-an-tighe is Eachann a suas an taobh a bha Seumas, is chuir e fhèin is Eachann fàilte air a chèile; oir bha " aithne gun eòlas " aig an darna fear air an fhear eile. Dh'òl iad air a chèile, is dh'innis Eachann mar thachair dha. Dh'fheòraich Seumas-nam-prat de Mhàiri Bhreac c'àite 'n robh an Gaidsear 'na shuidhe. " Tha, dìreach mu'n iomachd sin," arsa Màiri, 's i 'g amharc an druim an taighe. " Tha'm buideal an taice ris a' bhalla, dìreach ann an sin," 's i comharrachadh le corraig an druim an tighe. " Eisd so, a Mhàiri," arsa Seumas, " an ath uair a thèid thu suas, gabh beachd cò am bòrd de 'n ùrlar air a bheil am buideal—co-dhiùbh is e an treas no an ceathramh bòrd o'n uinneig a th'ann." Chaidh Màiri suas le leth-bhodach eile do na seòid, agus thill i air ais leis an fhios gur ann air an treas bòrd a bha'm buideal. A' tionndadh ri Fear-an-tighe arsa Seumas—" A bheil a leithid de rud is tora agaibh ? " B 18 An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. " Ma ta, tha," fhreagair Fear-an-tighe, " ach dè tha thu dol a dhèanamh le tora mu'n àm so dh' oidhche." " Is coma leibh, thugaibh sibhse dhomhsa an tora," arsa Seumas, "is rachaibh sibhse as an rathad car greis ; ni mi fhèin is Eachann an còrr." Fhuair Seumas an tora, is thug Màiri Bhreac dha measair, is ghabh i mach. Rinn thusa, Sheumais, toll troimh 'n lobhta, is troimh mhàs a' bhuideil leis an tora, is chum Eachann a' mheasair fo'n spùt gus an robh an deur mu dheireadh aca. Fhuair iad coingheall buideil eile bho Fhear-an-tighe, a lìon iad's a chuir iad am falach. Nuair a dh' èirich na seòid shuas an staidhir a dh' fhalbh bha iad uile air an dall dallanaich. Ghlaodh an Gaidsear air Fear an tighe e thogail leis a' bhuideil's a chur fo ghlais gus an tilleadh esan an ath latha. Chuir Fear-an-tighe am buideal—'s bha iongantas air cho aotrom's a bha e,—ann an cuilidh eadar an dà dhorus, is chuir an Gaidsear cèir dhearg is seuladh a' chrùin air dorus na cuilidh, is dh' fhalbh e. Nuair a thuig Seumas-nam-prat agus Eachann Dhòmhnuill gu'n robh an Gaidsear Ruadh's na seòid a bha leis a' dèanamh an rathaid dhachaidh mar a b' fheàrr a dh' fhaodadh iad, thill iad a stigh, is reic iad na bha 'sa bhuideal ri Fear-an-tighe—a fhuair cùnnradh math,—is thug iad an casan as. Thàinig an ath latha, is latha no dhà; ach cha tàinig an Gaidsear Ruadh a bhristeadh na cèir a chuir e air dorus na cuilidh anns an robh am buideal. Mu dheireadh, thuit dha a bhi an rathad, agus thuirt Fear-an-tighe ris—" A bheil guth idir agaibh air a' bhuideal a thug sibh bho Eachann Dhòmhnuill a leigeil as a' prìosan anns an do ghlais sibh e ? Is math do dh' Eachann bochd nach e fhèin a chuir sibh fo ghlais." An Gaidsear Ruadh 's am Buideal. 19 " Air m'anam fhèin," ars an Gaidsear " nach robh guth no cuimhn' agam dè rinn mi ris a' bhuideal sin ; feumaidh e bhi gu'n d'òl sinn làn a' bhuideil an oidhche mhòr a bha sin. Is gann gu'n d' fhuair mi thairis air an oidhche sin fhathast." A' tighinn a dh'ionnsaidh dorus na cuilidh, ars esan : " Tha so dìreach mar a dh' fhàg mi e : tha chèir dhearg 's an seuladh mar a bha e." Tharruing e 'n sin a mach am buideal, agus thuig e gu'n robh e falamh. " Nach b'e mac an fhir ud Eachann, mar thug e 'n car asam. Nach do shaoil mise gu'n robh am buideal a bh'aige 'sa phoca air a' dhronnaig làn. Ach tha mi faicinn a nis gu'n robh e falamh. Cuiridh mi 'n geaU gu'n tug e'm buideal làn do Thigh-a'-chaolais. 'S ann a bha e tapaidh. Ach an ath-uair a gheibh mise greim air, cha bhi mi cho tròcaireach ris." A' tionndadh ri Fear-an-tighe, ars esan: " Mar is lugha their sinn mu so, is ann is feàrr. Na gabh diog ort ri duine beò mar a chaidh dhomh fhèin 's do'n bhuideal. Tha sinn daonnan ag ionnsachadh." Am Ministear Ceolmhor. Eadar-theangaichte le I. M. 0. Bha rud no dhà r'a ulluchadh an deigh dhuinn ar ministear ùr fhaotainn air a shuidheachadh 'san sgìreachd ; agus bha leis a sin coinneamh làn aig an t-seisean 'san eaglais an là roimhe. Nuair bha sinn dìreach an deigh gach gnothuch a shocrachadh, agus a chur mu rèir gu sgaoileadh, cò thàinig a stigh am measg na cuideachd, agus anail 'na uchd, 's e 'g osnaich's a' fasgadh a dhòrn, ach Dùghall Mòr. " O," ars esan, " tha rud sònruichte cudtromach air mo chogais o chionn mìos ; 's ged a bha toil agam gun innseadh, cha'n urrainn mi a chleith na's fhaide." Sheas a h-uile fear againn, is sinn bodhar, balbh, nuair chuala sinn cainnt Dhùghaill. Thuit malaidhean Chailean Seònaid, 's dh'fhosgail beul Sheumais Ruaidh, gus an saoileadh sibh nach tilleadh an coltas fèin riutha tuilleadh. Ach, co-dhiùbh, labhair mi fhèin agus arsa mise: "Ciod è air an t-saoghal a th'agad ri ràdh? Thig am mach 'sa mhionaid leis agus cluinneamaid e." " O," ars esan, 's e fasgadh a dhòrn, " nach 'eil fidh-eall aig a' mhinistear ùr; 's tha e 'ga cluich a latha's a dh' oidhche; agus sin a h-uile ceòl is togarraiche's is aighearaiche a ghabhas cur air inneal ciùil. Ach, O, bithibh tròcaireach ris, a chionn's e duine còir a th' ann; 's tha a chuid aodaich a' freagairt dhomhsa na's fearr na aodach an fhir a bha roimhe. Sin agaibh briogais a thug e dhomh, 's tha i mar gu'm biodh i air a deanamh dhomh fhèin. Seallaibh sin." Sheall gach fear againn an aodainn a chèile nuair a chuala sinn ealaidh Dhùghaill Mhòir. B' e Dùghall a bha sealltainn as deigh na h-eaglais, mar a tha fios Am Ministear Ceolmhor. 21 agaibh, agus bhiodh e leis a sin mu 'n cuairt tigh a' mhinisteir na bu trice na h-aon eile 'san sgìreachd; agus, a rèir coltais bha'n gnothach a' pàigheadh gu math dha. Bha e pàigheadh cho math dha air aon dòigh's gu 'n saoileadh sibh air latha na Sàbaid gu'm b' e fhèin am ministear, mur a biodh gur i boineid mhòr, ghorm £ a bha e cosg le dheise chaoil dhuibh. Ach, co-dhiùbh, nuair a thàinig sinn chugainn fèin ceart an deigh na breislich anns an do chuir burralaich Dhùghaill sinn, chuir sinn ar cinn r' a chèile an làrach nam bonn, feuch ciod è na ceuman a ghabhamaid a dhol a thoirt achmhasain do 'n mhinistear a thaobh a chleachd-ainnean pàganach, peacach, borb, mi-stuama. Gu'n suidheadh ministear an t-soisgeil a sìos air cathair rìomhaich, 'na sheòmar fèin, a chluich fìdhle ! A chàirdean, 's e gnothuch uamhasach a bh' ann; agus gun tuilleadh dàlach dh' fheumteadh stad a chur air, a chnaig. Chaidh, ma tà, triùir againn a chur am mach a thoirt aghaidh air a' mhinistear, agus, na'n gabhadh e deanamh, a thoirt air aidmheil mhath a sheasamh, bho nach robh e, a rèir coltais, mar a thug aodann fhada shimplidh oirnn a chreidsinn a bha e mu'n do thagh sinn e. Bha mi fhèin air an àireamh, agus, mar an ceudna Seumas Ruadh is Cailean Seònaid. Chaidh latha chur am mach agus cha do rinn sinn dearmad air coinneamh a thoirt d'a chèile aig coinneachadh nan rathaidean. Nuair dh' fhoighnich sinn a chèile, thug sinn ar n-aghaidh air tigh a' mhinisteir, is uchd le ùghdaras cudtromach air gach fear againn, is sinn moiteil as mar an ceudna. Chaidh Seumas Ruadh a chur am mach 'na fhear-labhairt. Ach, mar a bha mi-fhortan 'san dàn duinn, fhuair am ministear fios air ar teachdaireachd roimh 'n àm; agus, ma fhuair, gu'm b'e sin dhuinne gu'm b' 22 Am Ministear Ceolmhor. fhèarr dhuinn gu'n d' fhan sinn aig ar tighean fèin, agus gu'n robh Dùghall Mòr's a chuid naidheachd is aodach-caithte a' mhinisteir am mach air an loch far nach tilleadh iad. Coma leibh, no co-dhiùbh, ràinig sinn an dorus, fear an sàil fir againn, le 'r n-aodainn fhada, sproganach. Chart Seumas Ruadh amhach, 's thug e gnog air an dorus, a thug an craicionn bhàrr a rùdan. Cò dh' fhosgail an dorus ach am ministear fhèin; agus mur a b' ann oirnne chaidh an fhàilte chridheil, aoibheil a chur! " Ho! Ciod e mar a tha sibh ? Nach mi tha toilichte ur faicinn! Thigibh a stigh. Thigibh a stigh." " Cha 'n 'eil fhios a'm, ille mhaith, am bi thu cho toilichte mu'n tig ceann leth-uair," arsa mise rium fèin. Co-dhiùbh, lean sinn am ministear a stigh do'n t-seòmar mhòr, agus sheas sinn taobh ri taobh air meadhon an ùrlair, is aghaidh fhada neo-sgàthach na gruaim air gach fear againn. Bha dìreach toiseach gluasaid air shop ìosal Sheumais Ruaidh, agus a smig air tuiteam a leigeil do na facail siubhail nuair a thòisich am ministear air ar fàilteachadh a rithis. Rug e 'na dhà làimh air mo làimh dheis fhèin an toiseach, agus 'ga crathadh gu cridheil gus nach mòr nach d' thug e 'n gàir dean as mo ghuala, ars esan: " Hò ! nach mi tha toilichte ur faicinn air fad air ùrlar mo thighe! Hò! ciod è mar a tha thu, Eachainn ? Am bheil thu gleidheadh do shlàinte ? Hò—Ciod è—an dèideadh ? Droch rud a th' anns an dèideadh, gun teagamh, Eachainn. Ach, co-dhiùbh, tha leigheas aig a' mhnaoi agamsa air an dèideadh, air nach 'eil àicheadh. Feuchaidh tu e mu'm falbh thu; agus cha bhi cnead ort ann am mionaid." " 'S ciod è mar a tha thusa, Chailein ? Hò ! nach mi Am Ministear Ceolmhor. 23 tha toilichte t'fhaicinn! Am bheil thu cumail gu math? Ciod e—an lòinidh! Droch ghalar gun teagamh; 's tha 'n t-sìd so 'na h-aghaidh. C ait' eil i annad? O, ann do chois ? An i so a' chas ? Ao ! O ! An i so a' chas mhaide? Ach, co-dhiùbh, tha leigheas aig a' mhnaoi agamsa air an lòinidh air nach 'eil àicheadh. Gheibh thu pàirt deth leat; agus an ceann glè bheag ùine cha bhi cnead ort." " 'S ciod è mar tha thusa, Sheumais ? Hò ! 'S gasda leam seann daoine còire! Ho! 's mi tha toilichte t' fhaicinn ! Am bheil thu cumail gu math ? Seadh; tha mi toilichte sin a cliluinntinn. 'S am bheil a' bhean 'na slàinte ? O! nach mi tha duilich. Ciod e tha i faireachdainn ? Ciod è ? O ! am bheil thu 'g ràdh rium! Meal do naidheachd, a charaid. Seo, Seo ! A Sheumais ; 's am bheil iad gu math le chèile ? " Ach, co-dhiùbh, an deigh na fàilte chridheil ud a chuir e oirnne air fad, chaidh an t-suipeir òrduchadh a nuas. A nis, 's e duine nach biodh uile gu lèir aige fhèin, a dhiùltadh suipeir mhath ann an tigh ministeir air "oidhche fhuair earraich; agus, mu'n deach guth a ràdh, bha sinn 'nar suidhe aig bòrd eireachdail gu dearbh. Cha robh dith bìdh no dibhe ann; agus fhuair sinn gabhail againn, neo-ar-thaing. Bha'm botul a' dol mu'n cuairt gun stad gus an do thòisich, mu dheireadh, am bòrd fhèin's na bh'air air dol mu'n cuairt. An deigh na suipearach shuidh bean an tighe aig an inneal chiùil. Thòisich am ministear fhèin leatha air an fhidhill; agus, air m' fhacal, 's ann aige fhèin a bha'n gnothuch rithe. Thòisich, an toiseach, ceòl tiom tiamhaidh; agus a lìon beag is beag ceòl aotrom sunndach a bha toirt oirnn a bhi breabadh ar cas air an ùrlar le aighear. 24 Am Ministear Ceolmhor. Mu dheireadh thall, dh'èirich Seumas Ruadh agus rug e air bean a' mhinisteir. Dh'èirich Cailean Seònaid 's thog e leis piuthar a' mhinisteir agus dhanns an ceathrar ann an sin gus an robh iad dubh le fallus. Nuair thàinig an t-àm oirnn sgaoileadh, dh' fhalbh sinn, ged nach b' ann idir sgìth de 'n chuideachd a bha sinn. B' e sud an triùir chridheil a suas an rathad, mar ann am briseadh an latha—mi fhìn is Seumas Ruadh is Cailean Seònaid. Bha sinn air achlaisean a chèile, 's cha robh fios cò guth a b' àirde a' gabhail òran—is òran dha fèin aig a h-uile fear. Nuair a ràinig sinn dealachadh nan rathaidean, 's ann a chuimhnich sinn nach d' thubhairt sinn aon fhacal fhèin mu'n cheart turus air an deachaidh sinn — 's aig a' bhochdainne bha fios ciod e theireamaid ris a' choimhthional nuair a choinnicheamaid a thoirt cunntais air ar turus. " Tha mise toilichte gu leòir leis a' mhinistear, co-dhiùbh," arsa mi fhèin, 's mi bruidhinn; " tha dùil a' m gur e aon duine cho còir 's a bha mi 'na thigh riamh. Duine gasda, fialaidh, gu dearbh !" " Tha mi de 'n cheart bheachd, a charaid, agus ann an sud i;" arsa Seumas Ruadh, 's e cur smugaid 'na bhois, 's a' breith air làimh orm fèin's 'ga crathadh gu cridheil. " Cha'n fhaca mi fàilinn 'san duine, 's cha'n 'eil dùil a'm gu'm faiceadh ged dh'fhanamaicl gu maduinn am màireach." " Ciod e tha thusa 'g ràdh, Chailein ? " arsa mise, 's mi sealltainn air mo chùlaibh. Ach bha Cailean 'na shìneadh air a dhruim an dìg an rathaid mhòir, a chasan bac-air-oireig, a dha làimh paisgte fo cheann's e gabhail " Horò mo nighean donn bhòidheach." " Tha mise," arsa Cailean, " toilichte gu leòir leis a' Am Ministear Ceolmhor. 25 —toilichte gu leòir leis a' mhin—leis a' mhin-inistear. Duine còir a th'anns a' mhinis—a th'anns a' mhinistear ùr. Agus cha'n 'eil an Dùghall Mòr ach am blaom— oha'n 'eil ann ach am blaom—aomastair. Duine còir a th'anns a' mhin-inistear." Sin agaibh, a nis, a chuideachd, mar a dh' èirich dhuinne; 's bho 'n is e innseadh dhuibhse e, tha mi 'n dòchas nach cluinn mi air ais e. Na Croitearan Sgitheanach Le Niall Mac Leoid. Gleus E6. I" : d . , ti I 1, : 1,. , It I 1, : S,. , It | d : d . , d [ r : d . , I Gura bochd leam an cunntas Tha nochd as mo dhùthaich, / .r|m:l.,l|s:m.,r|d:r.,r|m I Mo chàirdean 'gan sgiùrsadh Aig ùmaidhean Ghall; f : d. , ti I It : 1,. , It I lt : S,. , It | d : d . , d I r : d . , I Le bataichean rùisgte 'Gan slachdadh mar bhrùidean, / , r I m : 1 . . 1 I J.s: m. , r I d : ti. , li I H \ Mar thràillean gun diù dhiubh,'Gan dùnadh am fang. f : m'f'S I 1 : 1..1 I 1 : S..1 | d1: t , 1 | 1 : S., I An sluagh bha cho càirdeil, Cho suairce's cho bàigheil, / .mir :r.,r|m:s.,sll : r ., r |m \ Rinn uachdarain stràiceil Am fasgadh cho teann; f : di- , ti I 1, : 1,. , 1, I li : Si . , 1, | d : d . . d | r : d . . \ Tha saors' air am fàgail, Tha'n raointean'nam fàsaich, / . r I m : 1 ., 1 I Ls: m., r | d : ti., It | li : \ 'S na caoraich an àite Nan àrmunn 'sa ghleann. Gun chuimhn' air na fìùrain A dhìon dhuinn ar dùthaich ; Le 'n airm-chogaidh rùisgte, Thug cùis dhe gach nàmh ; Fo dhaorsa nach lùbadh, Ach ceartas nach diùltadh, Is dh' fhàg iad an chù sin Gun smùr aig an àl. Na Croitearan Sgitheanach. 27 Na suinn a bha calma, Bu shunndach a dh' fhalbh iad Fo bhrataich na h-Alba, 'S a dhearbh iad an làmh; Cha 'n ionghnadh ge searbh leinn, Ged dhùisgeadh e fearg dhuinn, An sliochd bhi 'gan dearmad 'S 'gan tearbadh bho 'n ait'. Bha 'n uair sin ar sinnsir Fo uachdarain rìoghail; Bha uaisle 'nan inntinn Le fìrinn is gràdh ; Bha 'n cànain cho binn daibh, 'S an càirdeas gun dìth dhaibh, An cogadh no 'n sìth dhaibh Bha dìlseachd 'nan gnàths. Bha 'n dachaidh 's an còmhnuidh Le 'n sluagh mar bu chòir dhaibh, 'S iad fiosrach is eòlach Mu 'n dòigh anns gach càs ; Nuair thachradh iad còmhla 'Sa chlachan Di-dòmhnuich, Oho caoimhneil 'gam feòraich Gu còmhraiteach blàth. Iad fhèin's an cuid daoine Oho seasmhach's cho aontach, Mar theaghlach cho gaolach, Nach sgaoileadh ach bàs ; Cha'n airgead no caoraich Bha dhìth air na laoich sin, Ach gaisgich gun chlaonadh Nach aomadh 'sa bhlàr. Na Croitearan Sgitheanach. Cha robh uisge no mòinteach Fo dhìon no fo chòmhdach ; 'S bha saors' agus sòlas Aig òigridh na tìr; Cha robh bàillidhean spòrsail 'Gam teannadh le fòirneart, 'S a' gearradh an loin diubh Gun tròcair, gun suim. Ach dùisgibh, mo chàirdean, 'S bhur dùthaich na fàgaibh ; Ach seasaibh gu làidir 'Ga teàrnadh le buaidh ; Bhur sinnsirean dh' fhàg i Mar dhìleab gu bràth dhuibh, Is dionaibh-s' an tràths i Do 'n àl a thig uaibh. Cha 'n ann le mi-riaghailt, Ach tuigseach is ciallach, Gun lùbadh gun fhiaradh Am briathran no 'n gnàths ; Tha mìltean is ciadan A sheasas mar dhìon duibh, Gu'm faigh sibh na's miann leibh De shliabh nam beann àrd. Theid crìoch air gach fòirneart, 'S bidh biadh agus stòras, Bidh sìth agus sòlas A' còmhdach na tìr; Bidh fuinn agus òrain Gu binn aig an òigridh, 'S na righinnean bòidheach Mu 'n chrò le 'n crodh-laoigh. Na Croitearan Sgitheanach. Gach oighr' agus bàillidh, Gun fhoill is gun àrdan, Bi 'n daoine cho càirdeil, Mar bha iad bho thùs ; 'S bidh Gaidheil gun àireamh An dùthaich nan àrd-bheann, Cur mais' air an àite, 'S a' fàs ann an chù. Gniomhannan Iain Mhic Raonuill. 1. An Dealbh a chaidh air chall. Is iomadh uair a thachair mi air Iain Mac Raonuill an sud is an so air feadh an t-saoghail fhasanta an Lunnainn; ach gus o chionn ghoirid, cha robh fios riamh agam air mar a chaidh e an toiseach air ceann a'ghnothaich sin ris am bheil 'ainm-sa cho dlùth-cheangailte aig an là 'n diugh. Thachair dhomh aon uair a bhi gabhail sràid feadh cuid de na sràidean faisg air St. James's Palace, agus air dhomh fhaicinn leac-ainm de phràis mar so :— The Honble. JOHN MAC RONALD, Investigation Agent. Office Hours—10 to 1 and 2 to i. Saturdays—10 to 1. air a thàirngeadh ri balla aoin de na taighean an sin, ghabh mi staigh, fiach am faighinn rudeiginn de sheanachas ri mo shean charaid Iain. Fhuair mi aig an taigh e, agus cha b'fhada gus an do thogadh an sgeul, agus, air m'fhocal, is iomadh rud fìor annasach iongantach a fhuair mi bho Iain an turus sin, agus, am measg chàich, a' cheart nì sin air an robh mo dhearg mhiann fiosrachadh fhaotainn—is e sin ri ràdh mar a thàinig Iain còir gu bhi 'na Investigation Agent. So an sgeul a thug e domh. Faodaidh fios a bhi agad an toiseach (ars Iain), gu'n robh mi fhèin, mar a tha iomadh neach de'm sheòrsa— builteach do'n arm. Fhuair mi commission an aon de Gniomhannan Iain Mhic Raonuill. 31 na reisimeidean is fhasanta th'ann; ach cha d'rinn sud an gnothach orm, mar a chì thu an ùine ghoirid. Chaochail m'athair-sa nuair nach robh e glè shean; agus fhuaireadh a mach 'na dheigh sin nach robh e idir cho beartach, soirbheach sa bha e gabhail air a bhi fad agus a mhair a là. Mar sin, b'èiginn domh mo dhreuchd 's an arm à thilgeil a suas, agus dòigh air tighinn beò eile fhaighinn a mach. Is iomadh turn is lùb a ghabh mi mu'h d'fhuair mi greim air rudeiginn do'n robh mo dhuil mar innealachd chum mise a thoirt air aghaidh anns an t-saoghal. Mar eiseimpleir, theann mi ri fìon a reic air commission ri cuid de'm chàirdean; ach chaidh na daoine bha toinnte rium's a'ghnothach a ghairm 'nam fir-bhriste, agus, mar so, chaidh mi air m' uileann aon uair eile. An sin, thog mi 'n clàr-cluiche orm, ach cha b'fhada gus an d'fhuair mi mach nach b' fhear-cluiche mise idir. Coma co-dhiùbh, dh'fhàg mi mo bheannachd aig na clàraibh—gun taing na cuideachd, faodaidh tu bhi cinnteach—agus chuir mi mo dhachaidh suas mar dh-ealbhadair an Lunnainn; oir shaoil leam aig an àm gu'n robh rudeiginn de dhualchas is de fheart fhir-tarruing an dealbha annam-sa—an rud, mo thruaighe! nach robh. Ach, cha robh fortan sam bith dhomh anns an rud sin na's mò; agus mur b'e gu'n d'rinn cuid de mo chàirdean rudeiginn de chobhair orm, is gann a fhuair .mi as a' chruaidh-chas 'san robh mi: rachadh mo thilgeadh a mach mar dhiol-deirce air sràidean mi-thruacanta baile mhòir na straighlich ain-iochdmhoir so. An sin, ghabh mi suas ris an Turf, mar a theireadh iad ris ; ach, thug an nì eile sin gu dubhlan mi cho math ri càch. Gach each-ruith air an do leig mi geall, cha bu ruith ach leum da dol gu'n deireadh ; agus mar so chaill mi ach gu buileach na fhuair mi air iasad bho'm chàirdean Ios an " system " diomhair a bh'agam a thoirt gu 32 Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. buil. Mu dheireadh thall, dh'fhàs mi gu bhi cho buileach coma eu-dòchasach as gach spàirn is oidhirp a rinn mi gus a sin is gu'n do chuir mi romham gun spàirn air bith tuilleadh dheanamh, ach a leigeil leam fèin a dhol leis an t-sruth mar bu rèidhe is bu shocraiche a b'urrainn mi. Mar sin, bu chleachdadh leam 's an àm air am bheil mi bruidhinn a nis, a bhi deanamh cuairt air feadh na dùthcha, a' dol bho thaigh gu taigh ceart mar a bha spiorad na lunndaireachd gam ghluasad, agus gun chuspair air bith agam ach a bhi cur seachad nan làithean mar b' fheàrr agus bu thaitniche b'urrainn mi. Turus a ghabh mi, agus m' inntinn air a riaghladh leis a'cheart aigne so, fhuair mi mi fhèin, là de na làithean, mar aoidh aig Lord Lincolnfield, aig am bheil aon de na taighean is motha agus is eireachdala an Sasunn air fad. Tha'n taigh sin loma làn de nithean anabarrach cosdail is prìseil; agus, mar is math a tha fhios aig a h-uile neach, tha dealbh-lann aige air nach b'urrainn an dealbh-lann is motha agus is eireachdala 's an Boinn-Eòrpa air fad an t-urram a thoirt; agus leis gu'n robh mi daonnan anabarrach titheach air na dealbhan (gu h-àraid orra-san a chaidh a tharraing leis na " Seana Mhaighisteirean ") dh'èirich dhomh a bhi cur seachad mòran tìme anns an t-seòmar thaitneach sin. Là de na làithean, is mise 'am aonar, agus a' toirt ceum air m'ais is air m'adhart mar a b'àbhaist domh bhi deanamh air feadh ùrlar an dealbh-lainn so, mhothaich mi gu h-obann do h-aon de na dealbhan mòra bh'ann. Chan 'eil fhios agam c'ar son, ach chaidh m'aire a tharraing gu h-obann ris, an dòigh a bha uile gu lèir iongantach, ged is iomadh uair da rìreadh a dhearc mi air le mòr iongnadh is le mòr-mheas roimh sin, oir dealbh bu bhriagha is bu thaitniche na e so chan fhaca mi riamh. Gidheadh, leis gu'n deachaidh m'aire Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. 33 a tharraing a dh'ionnsuidh an dealbha so an dòigh uile gu leir iongantach, chuir mi romham, an turus so, sgrudadh mòran na bu dlùithe, teinne air fad, a dheanamh dheth. 'S e dealbh le Velasquez a bh'ann. Bha e anabarrach prìseil cosdail, gun teagamh; agus samhladh air obair an duine mhòir sin na b'fheàrr na e, cha robh r'a fhaotainn am fad 's am fagus. Fhad sa bha mi dol gu math curamach air an dealbh eireachdail so (is mise gabhail mòr iongnaidh as gach oirleach dheth, cho buileach math sa bha e air a tharraing le bruis an Spainntich sgileil thapaidh ud), ciod e b'iongnadh leam fhaicinn air bàrr an deilbh aige ach meanbh bhall no dhà de lì ùir. " Dè air an t-saoghal is aobhar do'n rud so'? " arsa mise rium fèin. Meanbh bhall de lì ùir air bàrr an deilbh so, agus gun reuson air bith air a shon, cho fad sa tha mo leirsinn fèin a'dol." An sin, thug mi buille air clag a bha làmh rium; agus air do ghille-bùird tighinn a staigh, dh'iarr mi air paidhir de fhàraidhean-seòmair a thoirt far an robh mi. Rinn e sud gu math sgiobalta, agus, an sin, thug mi os làimh ath-rannsachadh anabarrach curamach a dheanamh air gach taobh de'n dealbh, is mi fhèin am aonar 's an t-seomar fad na h-uine bha mi cur ri m'obair. An ceann uair no dha de'n uaireadair, rinn mi stad de'n obair car greis, agus theirinn mi gu seòmar-suidhe fear-an-taighe, chum rudeiginn de sheanachas an diomhair a ghabhail ris. Chuir e fàilt is furan le mòr bhàigh orm, agus is gann a rinn mi suidhe mar a chaidh iarraidh orm nuair theann e ri bruidhinn air na dealbhan aige, is gu sònraichte air an dealbh le Velasquez, as am biodh e toirt an urraim is an uaill a bu mhotha. Aig stad beag a thachair air an t-sean-achas a bh'eadaruinn, dh'feòraich mi air mu dhèighinn 34 Gniomhannan Iain Mhic Raonuill. an dealbha le Velasquez; agus is ann an sin a leig e fios seachad mu thimchioll-san. Bha e aig a theaglach-san o chionn iomadh bliadhna air ais ; agus ar leis gu'm b'e luach an airgiod na rioghachd, £80,000. " Tha mi duilich a chluinntinn, Lincolnfield," arsa mise gu stolda, socrach ; " oir mur'eil mi air mo mhealladh, chan e fior dealbh a th'anns an obair ud ach samhladh a mhàin." " What!" ghlaodh Lord Lincolnfield, is e 'g èirigh gu clis bhàrr na cathrach's an robh e 'na shuidhe. " What's that you're saying ? " Bha nis 'aogas-san mar chèir, is e uile gu lèir mar gu'n tigeadh boinne fala 'na bheul le diomb is le iongnadh maraon. " Am bheil thu tur as do chiall, a dhuine ? Ciod e air an t-saoghal a thug an smuain fhaoin, aimlisgeach, so ort ? chan 'eil mi creidsinn facail de na tha thu cantuinn rium." Agus le so ràdh chàraich e chathair gu feargach as a rathad ; agus, le 'inntinn is a shùil's an làr, theann e ri ùrlar an t-seòmair a cheumadh gu luath, ceart mar nach biodh ann ach beathach fiadhach. An sin leig mi thuigsinn da gach ni bha mi smuaintinn mu'n rud. Dh'innis mi dha an toiseach mar a chaidh m'aire tharraing gu h-obann a dh'ionnsuidh an dealbha le Velasquez; mar a mhothaich mi do na meanbh bhuill de lì ùir air bàrr deilbh an dealbha; mar a fhuair mi na fàraidhean-seòmair ; is mar a rinn mi sgrudadh gu math teann curamach air gach oirleach de'n dealbh. An sin, thug mi fainear gach reuson a b'fheàrr na chèile a bh' agam air son a bhi baralach-adh nach robh 'n dealbh 'na fhior obair idir ach dìreach samhladh a mhàin; is chomh-dhuin mi le ràdh gu'm feum gu'n robh an truaghan a rinn an gniomh dubh oillteil ud 'na mhèirleach anabarrach dàna, sgileil, agus teòma. Gniomhannan Iain Mhic Raonuill. 35 " Tha mi toirt spèis do gach beachd a chaidh a chur an cèill leat," arsa Lord Lincolnfield. " Ach, fathast, mar a thubhairt mi mar tha, chan 'eil mi creidsinn facail dheth. Ach, a charaid! nach e so rud a tha glè shoirbh ri fhuasgladh ? Cuiridh sinn air ball fios-dealain a dh'ionnsuidh Beckersheim, fear-sgrudaidh dhealbhan is ionnsuichte agus is ainmeile tha ri fhaotainn an Lunnainn air fad. Iarraidh mi air thighinn an so 's an uair agus breith a thoirt air a' chùis. Ma 's samhladh a mhàin mo dhealbh-sa, chan 'eil duine beò is comasach toirt orm sin a chreidsinn ach Beckersheim a mhàin." Rinneadh sud, agus an ath là fèin, ràinig Beckersheim Lincolnfield Towers. Chaidh an dealbh a nochdadh dha, agus rinn e teann rannsachadh air gach oirleach dheth. Mu dheireadh thall, bhruidhinn e, agus ars esan gu math stolda ri Lord Lincolnfield. " Tha mi duilich, my lord, ach 's e mo bheachd nach 'eil anns an dealbh so ach samhladh a mhàin. Ach, gun teagamh, is samhladh e cho buileach dlùth is teòma agus is gann a b'urrainn domh creidsinn nach 'eil ann ach dìreach samhladh a mhàin, mur b'e gu'n d'rinn mi fèin rannsachadh dheth. Am fear a rinn an obair so, cha mhèirleach cumanta esan idir, ach duine aig am bheil buadhan is feartan fuathasach mòr. Coma co-dhiùbh, 's e so, le'r cead, mo bheachd." An sin, bhruchd an stoirm am mach. Dh'fhàs mailghean Lord Lincolnfield dubh le feirg, agus mhionn-aich is bhòidich e air gach nì bu dhiadhaidh na chèile am mèiiieach fhaighinn a mach agus a thoirt gu breith. Fhad sa bha e cur dheth mar so, dh'fhan Beckersheim is mise 'nar tosd—cha robh feum cur na aghaidh-sa —ach air dha ciùineachadh a sios rudeiginn, ghlac mi mo mhisneach 'nam dhà làimh, agus thuirt mi. 36 Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. " 'S ann ag èirigh bhuain-sa, Lincolnfield, a chaidh an droch chleas so thoirt gu solus; agus, air son sin, tha mi dol a dh'iarraidh fàbhair bhig ort. 'S e sin, a charaid, nach cuir thu an gnothach so a staigh do làmhan luchd-na-sìthe, mar a tha thu bagradh a dheanamh, ach leigeil leam fèin am mèirleach fhaighinn a mach agus a thoirt gu breith. Tha mi cinnteach gur mise is urrainn sin a dheanamh, nan rachadh cead a thoirt domh." "Gabh mo leisgeul air son sud, a charaid," arsa Lord Liucolnfield gu math caoimhneil, bàigheil, rium, " ach bu mhòr m'fhearg-sa aig am àm. Biodh an rud, mata, mar a tha thu 'g iarraidh orm ; ach's ann a tha mi a' guidhe ort a' chùis so fhèin thoirt gu crìch cho luath agus is urrainn thu. Fanaidh mi r'a dheireadh, agus mise an earbsa gu'n dean thu an gnothach dhomh ceart gu leòir ; ach ma's e is nach urrainn thu am mèirleach—oir tha mi cinnteach gur e mèirleach a th'ann—fhaighinn am mach an ceann trì miosan o'n là so fèin, an sin cho cinnteach sa tha ghrian os ar ceann, tarraingidh mi an càs air falbh uat agus earbsaidh mi do làmhan eile e. Air son Beckersheim an so, tha mi cinnteach nach dean e iomradh air a'ghnothach gus am bi cead aige air sin a dheanamh." Thug Beckersheim a ghealladh seachad le mòr thoil-inntinn; agus b'ann mar sud a thàinig mi gu bhi 'nam fhear-lorg mhèirhch. Mu'n d'fhàg mi 'n taigh air latha 'r na mhàireach, thuirt mi ri Lord Lincolnfield gu'm bu bheachd leam an dreuchd ùr a ghabh mi mar sud os làimh a chur bhuam na'm b' e is nach b'urrainn domh an ceann-oidhirp so thoirt gu brìgh. Chòrd an naidheachd so gu math ris, agus bha e cho caoimhneil agus gach ni bha bhuam an rathad airgid a sholaradh a nasguidh dhomh-sa. Mar sin, dh'fhàg sinn beannachd aig a Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. 37 chèile, agus aon uair eile thug mi aghaidh air Lunnainn. A nis, leis an fhoirbheis is an fhiosrachadh bha cheana agam, bha cinnt agam nam b'urrainn mi ceann an t-snaimein chruaidh so fhaotainn 'nam làmhan fèin gu'm b'ann an Lunnainn a gheibhinn e. Mar sin, theann mi ri buthan luchd-reic nan seana dhealbhan a chumail fo fhaire theann, agus ri tadhail annta-san; ach cha robh sud ach gun bhiadh gun bhuil gun stà fad ùine mhòir. Ach, là de na làithean, agus mise gabhail ceum am aonar feadh shràidean dorcha, cumh-ann Soho, cò chunnaic mi tighinn a mach à aon de na buthan aig luchd-reic nan dhealbhan a tha cho lìonmhor anns a'cheàrna sin, ach aon de na " Twins "—dithis bhalach a b'aithne dhomh, is iad sin cho sgairteil, sluagh-mheasail sa bha r'am faotainn aig an àm ud's an àrd-shaoghal air fad. Thugadh am frioth-ainm so orra, cha b'ann idir gu'n robh iad 'nam bràithrean d' a chèile, ach a chionn gu'n robh iad a ghnàth is an còmhnuidh an cuideachd a chèile. Cha robh sgaradh riamh eatorra. Cha robh coinneamh no cèilidh, dannsadh no sealg, anns nach biodh iad còmhla—cho dlùth r'a cheile ris na meirlich fèin—agus do bhrìgh gu'n robh iad gu math snasda, suilbhir, aoidheil anns a h-uile dòigh, cha robh taigh fasanta an Sasunn far nach biodh am beatha. A nis, b'fhior iongantach leam Charlie Fortescue (am fear bu shine de na balaichean so) fhaicinn anns a leithid a dh'àite—Soho. Shaoil leam gu'm biodh e rud car nàrach dha na shuilibh fein e bhi air a lorgadh gu àite cho buileach mi-fhasanta ri Soho, agus gu àite air bith eile nach biodh mar astar " tilg na saighde " bho Piccadilly-no Park-Lane. Agus, a bhàrr air so, cha chualas riamh gu'n robh e idir titheach air na dealbhan, co- 38 Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. dhiùbh a bhiodh iad sin sean no ùr. Coma co-dhiùbh, cho luath sa thug mi sùil air, chaidh mi thairis air an t-sràid, agus chuir sinn fàilt is furan gu math cridheil sunndach air a chèile, ged nach d'thubhairt Charlie diog mu dhèidhinn ceann a thuruis is a shiùbhail-san, ni mò leig mi thuigsinn da gu'n d'thug mi sùil dha àm dha bhi tighinn am mach as a'bhuth. Ach, dh'fhalbh e, agus ma dh'fhalbh, cha bu luaithe bha e gu math as mo shealladh na thill mi air ball gus a'bhuth's an robh e, agus a staigh ghabh mi. Rinn mi ceannach beag an sin, agus, 'na dheigh, theann mi ri fear-a'bhuth a cheasnachadh gu math seòlta, faicilleach. Bha e 'na dhuine càirdeil, bruidhneach, agus do bhrìgh gu'n robh, cha b'fhada gus an robh mi air ceann a' ghnothaich a thug mi gu'n bhuth aige an dearbh là sin. " Chunnaic mi fior charaid dhomh ùine bheag air ais, a dhuine, is e tighinn am mach as a'bhuth agad," arsa mise. " Theagamh gur esan aon de na ceannaichean is fheàrr a th'agad; oir, mur'eil mi air mo mhealladh, is duine car beartach esan, agus gu math fialaidh a bharrachd." " Oh yes, sir," fhreagair mo charaid, " gun teagamh, 's e aon de m'ghnàth-cheannaichean a th'anns an duin-uasail ud. Ach, am bitheantas, chan 'eil e leth cho titheach air na dealbhan fein sa tha e iomagaineach mu dheidhinn nam bord no nan cainbean air an deachaidh an tarraing. Is rud car neònach an nì so. Gach dealbh is miosa na chèile, thèid a chonnachadh air ball leis, ma sheas gu'm bheil a chuid chainb 'mhath,' mu'n d'thubhairt e fhèin e. Is iomadh cainb is bòrd-dealbha reic mi ris o àm gu àm, is gun sùil air bith aige ri nì ach a' chainb no'm bòrd a mhàin. Chan 'eil fhios a'm air aon Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. 39 chuid gu dè am feum a bhios e deanamh de na rudan so no ainm an duin-uasail a tha cho tric gan ceannach. Nuair a thèid ceannach a dheanamh leis is àbhaist da bhi toirt air falbh an dealbh a cheannaich esan còmhla ris ; agus ma sheas gu'm bi e sin tuilleadh 's mòr air son a bhi air a ghiùlan air falbh 'na achlais, thèid iad dhachaidh còmhla an carbad coitcheann no taxi. Coma co-dhiùbh, 's e so ceann mo naidheachd mu'n rud, agus an còrr chan 'eil mi 'g iarraidh, oir fear-ceannaiche is fiala agus is buannachdaile na esan, chan 'eil agam." Dh'fhàg mi beannachd aig an duine, agus aon uair eile thug mi an t-sràid orm. Bha mi'n geall air cèilidh a dheanamh a mach 's an dùthaich seachduin o'n dearbh là fèin, agus chuala mi mar tha gu'm biodh na " Twins" am measg na cuideachd ris an robh duil agam coinneachadh an turus sin. Chòrd so gu h-anabarrach math rium, gu h-àraid nuair a ghabh mi beachd air na thachair ri linn dhomh bhi tadhal 's a'bhuth,agus chuir mi romham faire fuathasach teann a chumail air na balaichean so feuch am faighinn a mach co-dhiubh bha no nach robh mo chuid amharais mu 'n deidhinn-san air an deadh stèidheachadh. Seachduin o'n là fèin, mata, dh'fhàg mi Lunnainn, agus, ceart mar bha dùil agam, fhuair mi na " Twins " am measg na cuideachd. 'S e taigh mòr, briagha bh'ann, agus b'ann do'n àrd-shaoghal a bhuineadh gach fear is tè bha tadhal ann. B'e duine fuathasach beartach am fear d'am buineadh e — Mr. Henry Samuelson- agus, mar is trice tachairt, ged nach robh e idir eòlach air na rudan prìseil as am biodh e ghnàth a'gabhail a bhosd (mar tha dealbhan, airneis, agus nithean modhail eile mar sin), gidheadh 's ann a bha e gabhail air a bhi anabarrach dian titheach mu'n deidh- 40 Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. inn-san. B'ann le siabunn, no leithid sin de nì, a rinn e fhortan, ma's math mo bheachd; agus mur b'e gu'n robh e anabarrach beartach, is fialaidh a bharrachd, cha robh mòran anns an t-saoghal ud—gun tighinn air na " Twins " fèin—a bhiodh ga chrathadh air a làimh ; oir bha e cho gràisgeil sa bha e beartach, agus bha sin gràisgeil gu leòir. A nis, bha cinnt agam nan seasadh gu'n robh bonn math air bith aig na barailean a bha mi neartachadh, gu'm b'ann "mu'n bhlas an t-eun a ghob " a bhiodh na mèirlich air chois—ma sheas gu'n robh mèirlich idir ann: rud as nach robh mi fhein a'gabhail teagamh sam bith. Bha dealbh-lann air leth briagha aig an taigh so cuideachd, ged is fior an ràdh gu'n deachaidh an cruinneachadh eireachdail so chur ri chèile le Mr. Samuelson e fhèin, an àite bhi air fhàgail aige mar oighreachd, mar is math a tha fhios agad gu'n d'fhuair am fear eile dh'ainmich mi—Lord Lincolnfield — an dealbh-lann ainmeil a th'aige-san. Ach, cha d'thug so cron air bith air a'chruinneachadh aig Samuelson,— cruinneachadh cho luachmhor, briagha, eireachdail's air an do dhearc sùil duine riamh. A nis, bha cinnt agam, mar a thuirt mi cheana, gu'm biodh "mu'n bhlas an t-eun a ghob "a bhiodh na mèirlich air chois, agus, mar a chì thu, thachair sin. B'fhurasda an nì àite-folaich uile gu lèir freagarrach do'n rud a ghabh mi os làimh fhaighinn am mach's an dealbh-lann ud, oir bu mhòr e sin, agus làn a dh'airneis a bharrachd. A'cheud oidhche chuir mi seachad mar sud, cha robh iasg air bith de'n t-slat agam ; ach goirid an deigh briseadh an latha an treas turus a ghabh mij. chaidh mise 'nam bad. Fheara sa ghaoil! Nach iad-san a ghabhadh clisg nuair a thug mi duibh-leum am mach as an àite-folaich agam, agus a thachair sinn aghaidh Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. 41 tì aghaidh. Bha Charlie Fortescue, is e cumail faire faisg air aon de na doruis aig an t-seòmar, agus bha am J fear eile trang am measg a chuid innealan nuair a chaidh am brath. Ach, ged a fhuair mi iad am flagrante delicto mu'n d'thubhairt iad e, is iomadh car is lùb a ghabh iad, a dh'aindeoin sin gu dol as. Ach cha d'rinn sud feum air bith dhaibh, mar a thug mi orra chreidsinn mu'n do ruith mòran aimsir seachad. Mu •dheireadh thall, dh'aideach iad gu saor soilleir gach ni bha mhiann orm ionnsachadh mu'n chùis. Thug iad gealladh soluimte seachad, mar an ceudna, gun iad a bhi leantuinn na h-obair aingidh agus thamailtich a ghabh iad a suas rithe, ni's mò tuilleadh ; agus an dealbh aig Lord Lincolnfield a thoirt air ais dha, oir ged nach robh e sin an Sasunn aig an àm, ach an àite air choireiginn An Americ, cha deachaidh a reic fathast ris an duine ris an robh dùil aca mar fhear-cheannaiche na dealbha. hi'. - "Is neònach an sgeul a th'agad," arsa mise ri Iain an deigh dha crìoch a chur air an eachdraidh aige " Ach, a charaid, dè air an t-saoghal mar thàinig e gu bhi gu'n d'thug Charlie Fortescue a suas ris a leithid sin a dh'obair, agus dè an inbhe a bh'aig an fhear eile dh'ainmich thu ? " " Bha mi dol a chur iomradh air a sin nuair a thug thu grabadh orm's an rud," fhreagair Raonull. Fhuair mi mach ri linn dhomh bhi 'g oibreachadh a' chàis so shuas, an deigh do'n chèilidh a rinn mi do'n bhuth aig mo charaid an Soho, gach nì b' fheumaile na chèile chum soilleireachadh a chur air a'chùis. B'e Thomas Watson ainm an duine eile, agus air son na h-inbhe bh'aige, fhuair mi mach, cuideachd, gu'm bu mhac esan do dhuine àraidh aig an robh taigh-osda beag faisg air Bayswater an Lunnainn. Bu mhac struidheil e dà 42 Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. rìreadh do'n duine chòir so, ach ged a bha's ann a bha e anabarrach tapaidh sgiobalta anns a h-uile dòigh. Nuair nach robh e ach glè òg, nochd e uiread de thapachd mar dhealbhadair, a'tarruing is a'samhlachadh nan dealbhan an dòigh a thug an t-iongnadh is motha as gach dara fear a bhiodh gam faicinn, is gu'n do chuir athair roimhe dealbhadair coimhlionta is ainmeil a dheanamh dheth. Mar sin, thug e air a bhi frithealadh air òraidean nan dealbhadairean is iomraichte th'ann, agus chum fhàgail-san nàdurra mar dhealbadair a chur am meud, b'abhaist da bhi gabhail sgriob o àm gu àm gu'n National Gallery an Trafalgar Square. A nis, gun teagamh, b'ann air aon de na turuis so thuit dha tuiteam an tùs fo spàig Charlie Fortescue; oir ged a bha e cho fuathasach tapaidh, sgiobalta le a bhruis, bha e anabarrach faoin, struidheil, anns a h-uile dòigh. Bha e snasda sgeanail 'na phearsa, deas-bhriathrach, agus uile gu lèir taitneach ri choinneachadh, ionnus nach b'fhada gus an robh e gu math a suas anns gach modh is cleachdadh an àrd-shaoghail. An sin, chaidh a thoirt a staigh le Charlie Fortescue e fhèin do'n t-saoghal fhasanta ud, agus do brìgh gu'n robh e glè thapaidh, agus, mar a thuirt mi cheana, fuathasach taitneach ri choinneachadh, chaidh a bheatha 's a dhà bheatha ann. B'abhaist do'n dithis so bhi dol air chèilidh an cuideachd a chèile, agus, gun teagamh, rinn so an obair mhi-onorach aingidh a thug iad os laimh glè fhurasda ri thoirt gu gniomh. Rachadh na dealbhan an samhlachadh le Watson; agus b'e obair an duine ud eile na fior dhealbhan a reic an deigh dhaibh bhi air an samhlachadh le 'charaid. B'e Fortescue a fhuair na seana chainb air an deachaidh na samhlaidhean fèin an tarraing, agus b'e a cheart duine sin a shocraich gach cùis eile bha an crochadh ris a' ghnothuch. Mar Gnìomhannan Iain Mhic Raonuill. 43 so, fhuair iad iomadh deadh chothrom air son na samhlaidhean so chur air ghleus, agus nan tachradh nach robh comas aca air dealbh sònraichte shamhlachadh a dh'aona bheum, mar gu'm biodh, b'abhaist daibh a bhi tilleadh gus a' cheart ghnothach is gus a' cheart taigh gus an d'thugadh iad sin gu crìch. " Agus am bheil beachd agad " arsa mise " air dìreach cia meud de dhealbhan a chaidh an samhlachadh anns an dòigh so ? " " Chan 'eil gu dearbh," fhreagair Raonull. " Ni mò rinn mi riamh oidheirp air a' cheist sin fhuasgladh-Coma co-dhiùbh, fhuair Lord Lincolnfield an dealbh aige air ais, agus, le sin, sguir gu buileach mo chuid bhuannachd fein 's a'chùis. Ach," arsa Raonull, is e deanamh fiamh-ghàire, "ar leam fèin nach 'eil ach samhladh a mhàin an iomadh dealbh ainmeil as am bheil an fheadhainn d'am bheil iad a' buntainn a'gabhail an urraim is an uaill is mò." "Agus ciod e mar a thachair do na "Twins," an deigh dhaibh bhi air am faighinn a mach mar sud ? " dh'fheòraich mise. " Ma ta," fhreagair Raonull. " Thug Fortescue Zealand Nuadh air; agus fhuair mi fios gu'n do bhàsaich e an sin mu thuaiream deich bliadhna air ais a nis. Bha Watson riamh anabarrach toigheach air an deoch, agus chaochail esan an taigh-eiridinn air choreiginn an Lunnainn, goirid an deigh do'n rud air an d'thug mi iomradh mar tha." " Agus Beckersheim ? " " Dh'fhan e na thosd, tha mi creidsinn. Ach's ann a tha mi fhein cearta coma ged nach d'fhan; oir tha fior Velasquez aig mo charaid Lord Lincolnfield." Ruaraidh Abascain is Mhairr. Domhnull Gorm Dhunthuilm. Am measg cheann-feadhna fiurail nam fineachan Gàidhealach anns na linntean a dh' fhalbh, cha'n 'eil eachdraidh Gàidhealtachd na h-Alba comharrachadh a mach ni's iomraidiche 'n a latha fhèin na Domhnull Gorm Macdhòmhnuill, Triath Shleibhte, Dhunthuihn, Throtarnais's an Eilean Sgitheanach, agus fear-seilbh mòran de dh' fhearann Uidhist a Deas, agus a Tuath. Is e Macdhòmhnuill a theireadh na h-Eileanaich ris mar bu trice. Anns a' bhliadhna 1607, bha e gabhail còmhnuidh anns an talla mhòr dhiongmholta ris an canar caisteal Dhunthuilm, ionad a bha ùine gheàrr roimhe sin air a sguabadh le làimh làidir, foill agus fòirneart à làmhan Shir Ruairidh Mhicleoid na h-Earradh. Troimh chuilbheartan agus chealgaireachd dhiomhair Tighearna Chinn-tàile an aghaidh Ruairidh Mhòir, fhuair Domhnull Gorm cùmhnanta sgriobhte bho Righ Seumas agus bho bhuidhinn co-chomhairle na rioghachd anns a' bhliadhna 1614 airson Throtarnais, ged a bha an Righ fhèin 'n a charaid an dlùth-eòlas air Sir Ruairidh, a thaobh dhleasdanais chudthromaich a chuir e 'n gniomh 'n uair a chìsnich e am flath colgarra Niall Macleoid, Leodhais; ni a thaisbean e fhèin cho feumail an sùilean an Righ 's gu'n d' rinn e Ridire dheth (1613), le reachd seachad air na cearnaidhean air an d' thug mi iomradh. Is e àite-dion anabarrach làidir a bha an Dunthuilm. Bha an aitreabh faisg air deich slatan fichead air fad, agus coig slatan fichead air leud. Bha e air a chlachaireachd le aol shligean, agus na ballachan ri taobh an fhearainn ochd is naoi triodhean de thighead. Air taobh na mara, cha robh Domhnull Gorm Dhunthuilm. 45 iad cho làidir, ach tha 'chreag air am bheil an caisteal air a shuidheachadh ciad troidh os cionn na mara. Bha àirde iongantach's an tigh, agus gu h-àraidh 's an tùr-choimhid. Ged is e duine fiadhaich, borb, gun iochd 'n a chaithe-beatha 'bh' ann am Macdhòmhnuill, mar bu choitchionn bha daoine's an àm fhuilteach a bh' ann, bha e 'n a dhuine aig an robh tuigse mhòr agus breithneachadh sònraichte. Ann an spuinneadh, mort, losgadh no togail chreach, cha robh 'choimeas, air chor's gu'n d' fheum an righ fhèin na riaghailtean ris an abrar " Reachdan I-Ohaluim-Ohille." (Statutes of Iona, 1609) a leagail air Domhnull Gorm am measg nan ceann-cinnidh garg eile a bha 'n an reubaltaich's na h-Eileanan. Ach bha cleasan eile an eanchuinn Mhicdhòmhnuill Dhunthuilm air nach 'eil eachdraidh clo-bhuailte 'toirt iomraidh, gidheadh 'tha beò fhathast an cuimhne prasg-ain de sheann laoich 's an ionad iomallach 's an robh M acdhòmhnuill. An uair a thàinig reachd an righ a mach airson stad a chur air an dol a mach a bh' ann, cha'n fheumadh e ach seisear fhiuran de luchd-leanmhuinn a chumail's a' chaisteal, 's cha'n fheumadh armachd, claidheamh, biodag, no arm sam bith a bhi air an giulain. Bha cead aige ceithir tunnachan, 's e sin ochd pioban de dh' fhion a chaitheamh, 's a' bhliadhna. Bha sè fichead dusan searrag chumanta 's gach tunna, ach cha'n fheumadh duine de 'n luchd-leanmhuinn blasad air deoch. Theagamh gu'n d' rinn Domhnull Gorm lagh dha fèin anns na gnothaichean sin ge b' e air bith dè am bòid a thug e seachad. Thionndaidh e an sin aire gu ceann a tuath Uidhist, far an robh Olann Tc-Leoid na h-Earradh a' briseadh a stigh gu caisteal beag daingnichte a bha'm meadhon 46 Domhnull Gorm Dhunthuilm. Loch Chaluim Chille, an Cille-Mhuire. Bha aig Macdhòmhnuill curaidhean anabarrach foghainteach anns an Dùn ris an abradh iad MacSuain à Braighe Throtarnais, Uisdean Mòr Mac'Illeasbuig Chlèirich, Mac lan Te Sheumais's a' Chuidrich, Taodhg Mòr MacCuinn, agus Mac Tlle-Charra à Scorra-breac, agus a dhithis mhac. Dh' òrduich am morair gu'n tionaladh na daoine so gu diomhair, agus gu'n rachadh iad air bòrd nan luingeas agus nam birlinnean, a bha aca'm folach an aghaidh àithne an Righ, 's a null gu'n gabhah iad do Uidhist. B'e MacSuain agus Uisdean mòr na ceannardan a bh' orra, agus na'n rachadh aca air cur às do na h-Earraich, gheall Macdhòmhnuill do MhacSuain am Bràighe, Rasaidh, 's Beinn-Lidh, 's do dh' Uisdean na h-uile sgriob bho Earrlais gu amhuinn Ghlinn-Hìnnisdail. Choinnich na Uaith le 'n cuid ghaisgeach Clann Te Leoid, agus, ma choinnich, cha b' ann gun fhios. Chaidh blàr millteach a chur air tràigh Chairinis, gach taobh a' cathachadh leis a' chlaidheamh, a' bhiodaig, 's an. sgiath. Cha robh gunna caol aig duine 'bha làthair, ach ged nach robh, bha fuil air a dòrtadh cho ullamh's gu'n d' thuirt bàrd a bha 'n am measg:— " 'S truagh nach robh tràigh Chairinis 'n a blàthaich's 'na gruth, 'S bhitheadh mnathan nan ceardaidhnean le spàinean' a' muigh." Chaidh iomadh fearra-ghniomh a nochdadh, gu h-' àraidh le Macdhòmhnuill, Searrach, a thug dùbhlan do, dh' Uisdean mòr fhèin, 's gu'm b' fheudar do 'n laoch: sin a bhi mach gu 'achlaisean 's a' mhuir gu 'dhion. fhèin. Mu dheireadh, chaidh an ruaig air Clann Te! Leoid 's am beagan làithean thill na fìr-feachd a; Domhnull Gorm Dhunthuilm. 47 [shàbhail Macdhòmhnuill, gu muir airson Tròtairnis a 'dheanamh air ais. Ann am meadhon cuain, thàinig droch oidhche orra le cur is cathadh : dh' èirich gaoth ^mhòr, agus chaidh a' chabhlach a roinn às a chèile. Bhuail cuid tìr aig Dunthuilm, ach gu h-aimlisgeach dh' iomain an fhairge 'bhirlinn aotrom aig Mac Iain Te Sheumais gu port Roidil's na h-Earradh. Chaidh innse do Mhacleoid's a' chaisteal co 'bha air a' chladach flèis an stoirm. Chaidh Mac Iain's a dhaoine suas. I" Ma's math mo chuhnhne," arsa Macleoid, " fhichead oidhche gus an nochd mharbh Mac Iain Te Sheumais Domhnull Glas bràthair Mhicleoid am blàr Tràigh Chairinnis." " Ma's ann a' deanamh cuimhneachain de sin a tha thu, so an t-àm," arsa Mac Iain. Cha deachaidh iad ni b' fhaide aig an àm sin ach rthathainn iad leabaidh dhoibh 's a' chaisteal. Cha ^'ghabhadh Mac lain leabaidh ach far am biodh e fhèin hs a chuid dhaoine. Chaidh na fir do shabhull mòr ^Mhicleoid, ach an tacan, 'n uair a thàinig fiath a muigh 1s ann a dh' fhalbh iad gun fhios. 'N uair a bha iad a smach aig bun Loch Roidil, 's ann a chunnaic iad an \ sabhull a' dol 'n a theine's rinn e solus dhoibh gus an do bhris grian na h-òg-mhaidne orra, 's a' chamhanaich a' dol a stigh do Bhàgh Dhunthuilm. Bha MacSuain agus Uisdean mòr rompa, ach 'n uair a thàinig an t-àm airson na duaise thoirt seachad " bha car eile an adharc an daimh" agus cuilbheartan domhain an inntinn a' Mhorair. Cha do chòrd e ri Domhnull Gorm a luchd fearainn a' phàirteachadh ri cinn-fheadhna eile. Is e dh' feumadh MacSuain Ceann Phàirc fear caisteal Eilein Chaluim Chille a thoirt do Dhunthuilm, 's cha d'fhuair Uisdean Mòr ach Peighinn an Dùin 's a' IChuidrich. 48 Domhnull Gorm Dhunthuilm. Bha nighean aig MacSuain do 'm b' ainm Saobh. Phòs i Uisdean Mòr, agus chaidh iad's thog iad caisteal 's a' Chuidrich ris a' mhuir. Tha an caisteal fathast mar a dh' fhàg Uisdean e, gun uinneag no dorus ach fosgladh ri taobh na mara. Ann an beagan ùine chaidh Uisdean's MacSuain do 'n Bhràighe dh' fhiachainn an tigeadh aca air reachd a' Mhorair a chur an gniomh. Ged 'bha lasair 'n an uchd thaobh mar a chum am Morair 'fhocal, bha fhios aca air a' chumhachd agus an t-ùghdarras a bh' aige gu beatha no bàs. Ach cha robh uiread de dh' eagal orra 's a bh' air Domhnaill Gorm fhèin gu'm faigheadh Morairean cuirt an Righ a mach an spùilleadh's an leir-sgrios a bha e gniomhachadh air feadh na dùthcha chum na dioghaltasan an-iochdmhor aige fhèin aghartachadh bho làimh. Bha fhios aig Uisdean agus aig MacSuain glè mhath air so ged nach do leig iad ni orra. Thionail MacSuain deich duine fichead de chuid dhaoine fhein 's chrom e leo troimh gharbhlaich a' mhonaidh gu tighinn am fianuis Loch Chaluim Chille, gus an d' thàinig iad gu cùl-thaobh creag Fheabhull mu choinneamh an Loch. Chrùb iad an sin agus chuir MacSuain deise diol-dèirce air agus claidheamh rùisgte fo na luideagan. "Mur bi mise leibh" arsa MacSuain, "mu'n tig an latha màireach, deanaibh ràth de dh' fheur an loch, 's deanamh dìreach air an eilean." Dh' fhalbh MacSuain far an robh seirbhisich an Lochlannaich ag aiseag mhòna, agus dh' iarr e null do 'n Eilean. " Cha'n 'eil òrdugh againn," ars iadsan, " duine sam bith a thoirt a null, ach bheir sinn a null deiric dhuit." Ach chum an deirceach a' tagairt gu'm faigheadh e fhein barrachd's e 'bhi thall. 'N uair a thàinig iad Domhnull Gorm, 49 air ais, dh' fhaodadh e an t-aiseag a ghabhail ma bha e 'n a fhear seanachais math. Chaidh MacSuain do 'n Eilean, 's b' e fhèin fear nan naidheachdan. Thaitinn gearra-chunntas MhicSuain ri Pairc cho math 's gu'm feumadh an deirceach seid a dheanamh ri taobh na leapa dh' fhiach an caid-leadh an Lochlunnach ag eisdeachd nan seanachasan. Gu grad, bhuail tinneas MacSuain, 's b' fheudar an dorus fhàgail fosgailte. Bho àm gu àm aig a theachd a mach bha MacSuain a' sior phutadh a' bhàta mach gus mu dheireadh an d' fhuair e air flod i. 'N uair a chaidil Pairc, thug e leis an ceann, 's dh' fhalbh na seoid 's a' mhoch mhaduinn gu caisteal a' Mhorair. Cha robh aig a' Mhorair a nis ach cumail ri 'ghealladh. Coma co-dhiùbh, cha b' ann le 'chridhe ghabh Domhnull Gorm ri 'chùmhnant. Anns an tionndadh, chuir e sanais an cluais a' ghille mhòir aig MacSuain gu'm faigheadh e am Bràighe's e ceann MhicSuain a chur do 'n Dùn. Dh' fhalbh na ceatharnaich dhachaidh gu deas. Thog iad tigh-seilge aig bonn Beinn-Lidhe, ionad aig an àm sinn anns an robh fèidh gun àireamh. Latha de na làithean, 's MacSuain a muigh le 'chuid dhaoine, chunnaic iad ceò ag èirigh bho 'n tigh-sheilge, ach cha do chuir MacSuain fhèin teine riamh ann. Le fearg, ghabh e sìos. An sin bha sè duine diag 'n an sìneadh 'n an cadal a bha air tighinn air cladach gu àite fasgaidh leis an doinionn. Thug e sùil air na daoine, 's am fear a bu choltaiche ri ceannard shad e an ceann dheth. " Mo chreach. Mo chreach," dh' eubh na mar-aichean 'n an dùisg air ball, " chuir thu an ceann thar Mac 'Ic Leoid, Leodhais." Dh' fhalbh MacSuain le sgioba de cheathairnich fhoghainteach dh' amharc air Torcull Mòr, Triath 50 Domhnull Gorm. Leodhais. Dh' iarr e air Torcull fear de na gillean aige leigeadh leis. Rinneadh so's air tilleadh air ais, dh' innis MacSuain1 do Mhac Te Leoid ciamar a thachair do 'bhràthair, 's thug e dha Rasaidh mar iobairt rèitich, 's shàbhail sin a cheann dha. Is ann mar so thàinig an t-eilean gu Olann Te Leoid. Chaill Domhnull Gorm Dhunthuilm mar so an t-eilean gu bràth, 's cha b' ann le 'chead. Cha robh sìth a nis am broilleach a' Mhorair, gus am faigheadh e air cur às do Mhac-Suain. Chuir e brath diomhair a dh' ionnsuidh a' ghille mhòir. Bha an gille mòr agus MacSuain latha ann an Carabost. Chrom MacSuain air son deoch uisge òl, 's shad an gille mòr an ceann's an tobar. Is e " Tobar-a'-Chinn " a theirear gus an latha 'n diugh ris an tobar so. Air dha an Dùn a ruigheachd le 'chreach, 's ann a leig an t-uachdaran na coin ann airson flath cho treun 's cho cliuiteach ri MacSuain a mharbhadh. So mar fhuair Domhnull Gorm air ais talamh MhicSuain. Aig an àm so bha mòran luchd-aiteachaidh air Trotairnis, agus mòran seilg, ged a bha a' choille air a losgadh. 'S ann air iasg, bhochd, beagan arain agus sithinn a bha na Gàidheil a' tighinn beò; ma bha uisge-beatha aca 'g a dheanamh, 's e fior bheagan gus na chuir righ stad air an fhion. Measg Thortairnis gu lèir, cha robh duine 'thuig cho math ri Uisdean Mòr Mac Uleasbuig Chleirich ciamar a thachair do athair cèile. Ma bha am Morair 'n a dhroch dhuine, cha b' e Uisdean car a b' fhearr. Bha aoir air Uisdean mar so:- - " Uisdean Mòr Mac Tlleasbuig Chlèirich, Far an luidh thu slàn na èirich; Do mhionach an luib do lèine, 'S sgeul do bhàis do mhnathan Shlèibhte." Domhnull Gorm. 51 Chuir Uisdean Saobh, a bhean, a thagairt talaimh a h-athar do'n Dùn; ach, bho nach robh dearbhadh sgriobhte's a' chùis, bha fhios aig Macdhòmhnuill nach deanadh MacCoinnich Chinn-tàile no cùirt an Righ an Duneideann nì anns a' ghnothuch so. " Bi a' dol dhachaidh," a Shaobh, ars am Morair. " Ma's Saobh mise," ars ise "'s baobh dhuit-se mi," ^s tharruing i na buinn. Las an nì so corruich am broilleach Uisdean Mhòir. Mar a bha e 'n a chleachdadh's an àm sin, chuir Fiùrarj na Cuidrich cuireadh a mach airson cuirme, agus sgrìobh e gu diomhair gu Macdhòmhnuill Hearrach, a bha daonnan a' tagairt Dhunthuilm mar oighre, gu 'n tugadh e an ceann bharr Dhòmhnuill Ghuirm an latha sin. Gu dè a thachair ach gu 'n deachaidh na litrichean cearr, 's fhuair Domhnull Gorm a mach innleachdan Uisdein. Suas le tri fichead duine air an latha shònraichte ghabh am Morair. " An i so do litir ? " ars esan. Gu grad leum Uisdean Mòr troimh 'n fhosgladh do 'n bhirlinn far an robh sgioba deiseil, agus a mach thug e air gu 'mhuhne an Uidhist. Air ball, chaidh Mac lan Te Sheumais a ghairm. Bha birlinn shia ràmhan diag aige-san, an " Eala" a bha iomraiteach thaobh luathas air muir. " Uidhist ort gun dàil," ars am Morair, "'s thoir thugam-sa Uisdean Mòr no 'cheann ? " Bha Mac Iain airson sgioba de dhaoine tapaidh fhaotainn, 's ghrad dh' fhalbh e dh' ionnsuidh bodaich an Earlais a bha anabarrach ainmeil airson stiùiridh's a' chuan mhòr. Sheas Mac Iain car tacain aig dorus na h-àtha far an robh dithis de na bodaich a' cruadhachadh coirce. Bha an àth a' bragail, 's thuirt am fear a bha bhos ris an fhear a bha tionndadh a ghràn, " Dean thusa shuas i, 's ni mise shios i." 52 Domhnull Gorm. " Dheanainn-se i," ars am bodach 'bha shuas, "ged bhiodhmaid a' stiùireadh troimh 'n Chaolas Fhrangach." " Ta, bhodaich," arsa Mac lan Te Sheumais, " tha sin agad r' a dheanamh an nochd." Cha'n fhalbhadh na fir gus am faigheadh iad seiche muilt ghlais blàth mu 'n croicionn. Fhuair iad sin 'agus shiubhail iad do dh' Uidhist le fichead làn-ghaisg-each. Aig beul Loch-nam-madadh thug an "Eala" sgriob air creig. " Dè 'tha sud a bhodaich ? " arsa Maclain, 's an lann 'n a dhòrn. " Cha'n 'eil," ars am bodach, " ach an " Eala " 'buain bhàirneach." Fhuair iad air tìr, agus mu dheireadh lorg iad Uisdean Mòr. Bha e 'g am prannadh mar a thigeadh iad gus an do bhrath a mhuime e le foill. Thug iad Uisdean ceangailte's a' bhirlinn do Dhùnthuilm agus dhruid iad e's an toll-dhubh am priosan a bha fo 'n chaisteal. Chuir iad ceathramh de dh' fheoil shaillte sios thuige's chaidh dà chuinneag uisge chuir faisg air. Dh' ith Uisdean mòran de 'n fheoil leis an acras ; dh' òl e a' chuinneag a b' fhaisge dha, ach 'n uair a thug e làmh air an tè eile, bha i falamh. Bhàsaich Uisdean Mòr 's an toll-dhubh aig Macdhòmhnuill le tart, an dòrainn an-iochdmhor a' crathadh a' chaisteil le 'neart 'n a phian, agus ag eigheach 'n a chràdh's 'n a chlaoidh. Bha e leathach troimh bhalla 'phriosain 'g a tholladh leis a' chnaimh shlinnein 'n uair a fhuair e bàs. Bhàsaich Domhnull Gorm fhèin, beagan an deigh so anns a' bhliadhna 1616, 's chaidh a chàradh an Reilig mhòir nan Dòmhnullach an Cille-mhàrtainn an Cille-mhuire. Cha'n urrainn duine sam bith a tha beò an diugh an Reilig so a dheanamh a mach's a' chladh. Domhnull Gorm. 53 Tha iad ag ràdh gu'n do dh' eug sè clachairean, fear an deigh fir, a bha air an cur a mach airson oidhirp a dheanamh air gàradh a thogail mu 'n Reilig, 's leis cho fuilteach's a bha na ceannardan 'n an caithe-beatha nach b' urrainn iad a bhi air an cuartachadh coltach ri daoine eile. Coma co-dhiùbh, 's e [Uisdean an duine mu dheireadh a fhuair bàs an toll-dubh Dhùnthuilm. Tha an eachdraidh gheàrr so a' cur beagan seallaidh air gluasad beatha cuid de shinnsearan nan Eileanach —daoine aig nach robh fhios de bh' an eagal,—anns an t-seann aimsir 'n uair a bha an làmh làidir air uachdar. Anns an àm dhorcha bh' ann, cha robh dleasdanas do Dhia no do dhuine 'dùsgadh mòran smuaine, gidheadh ann an neart agus tuigse nàduir rinn na Gàidheil so gluasad agus dh' fhàg iad comharraidhean an eachdraidh Gaidhealtachd na h-Alba's Eirinn, anns gach iorghuill agus teugbhail a fion suas na linntean a dh' fhalbh. I. N. M. Colla Ciotach An Dun-Staifhinnis Eile an-ath, Là Mhàrtainn-builg, 1909. Fhir a th' anu, Cha robh Donnachadh Theàrlaich fada cearr nuair a thubhairt e—" Is mòr a chi duine mu'n tèid e air chuthach," agus tha cuimhn' agad air an t-sean-fhacal—" Is ioma rud a chì fear an t-saoghail fhada." Nach robh am Maor MacGriogair an so an raoir agus paipear-naidheachd aige anns an robh cunntas fada air a chònnsachadh tha dol air aghaidh ann an Ard-chùirt Dhunèidinn eadar Mac Cailean Mòr agus MacAonghais an Dùin, ach co 's feàrr còir air seann daingneach Dhunstaifhinnis. " Shaoilinn," arsa mise, " nach biodh e duilich a dhearbhadh cò leis an sean chaisteal sin; bha e ainmeil 'na latha 's 'na linn. Ciamar so tha'm bàrd Lathurnach, Calum Caimbeul MacPhàil 'ga chur— Dun-staifhinnis, an tùr tha àluinn, Air a' charraig riamh nach d' fhàilnich, Gheibhteadh iarmad nam fear làidir Gus an là so 'fanachd ann. " Tha sin fìor gu leòir," fhreagair am Maor, " ach's ann a tha na seòid ud a' connsachadh cò aige's feàrr còir air an t-seana chaisteal, ach ma thig e gus a sin's e mo bheachd-sa nach 'eil còir aig a h-aon ac' air. Gun dol idir air ais cho fada 's a dh' fhaodainn, is e mo bheachd-sa, agus beachd nan daoine o'n tàinig mi— agus mo chreach, bha iad eòlach gu leòir air na Caimbeulaich, gu'n robh an caisteal so an làmhan nan Dùghallach fada fada roimh àm Shìol Diarmaid." " Ma's math mo bheachd," arsa mise, " leugh mi ann an seann leabhar eachdraidh bh' aig mo sheanair, Colla Ciotach An Dun-Staifhinnis. 55 's e air a chuibhrigeadh gu cùramach le craicionn laoigh, gu'n do chaill na Dùghallaich e air son gu'n do chuidich iad le Righ Shasuinn aig Allt-a'-bhonnaich, agus nuair a fhuair Bruce an làmh an uachdair thug e 'n daingneach so do 'n Ridire Alasdair Caimbeul anns a' bhliadhna, 1320." " Cha'n 'eil mi 'g ràdh nach 'eil thu ceart," ars am Maor, " ach tha fhios agad nach urrainn thusa no mise còir a's feàrr a thoirt do neach eile air ni air bith a bhuineas dhuinn na th' againn fhèin. A nis dè chòir a bh' aig Bruce air Dun-staifhinnis ? An robh e ach mar thuirt an sean-fhacal a' toirt seachad leis an uaill na fhuair e leis a' bhleid,' no theagamh an t-slaid." " Is e mo bheachd fhein," arsa mise, " na'm b'urrainn ballachan an t-sean fhàrdaich sin labhairt gu'n tugadh iad dhuinn sgeulachdan a chuireadh eagal air an fhear a's fheàrr againn." " Tha thu ceart," ars am Maor, " ach c'arson nach tubhairt thu na'n robh tacan de ' Leabhar Dearg Dhunstaifhinnis ' aig britheamhan na h-Ard-Chùirt, gheibheadh iad fiosrachadh a chumadh ceart iad, 's e sin, na'n seasadh na cinn aca sealladh de dhuilleig de'n leabhair ainmeil sin." " Ach fuirich ort," arsa mise, " tha e mar bhruadar leam gu'n cuala mise mo sheanmhair ag ràdh gu'm feumadh am fear a leughadh an ' Leabhar Dearg' cearcall stàilinn a bhi m'a cheann." " Bha sin mar sin," ars am Maor, " ach's mòr m' eagal gu bheil an ' Leabhar Dearg,' mar a tha ni no dhà eile bha 'sa chaisteal so, air chall, agus is mòr am beud e aig àm mar so." " Ma's fìor gach sgeul is e am beachd a th' aig mòran gur ann mar phrìosan a bha Mac Cailean Mòr a' cumail a' chaisteil so." 56 Colla Ciotach An Dun-Staifhìnnis. " Cò bha so an dè," arsa mise, " ach Dùghall Bàn Bleideire, agus chòmhdaicheadh e air na bha 's a' Mhuileann gu'n robh Colla Ciotach agus Flòri Phrionnsa 'nam prìosanaich aig an aon àm an Caisteal an Dùin, 's mar thàmailt dhith gu'n do chroch iad Colla Ciotach mu choinneamh a dà shùil." " A dhuine chridhe!" ars am Maor's e deanamh glag gàire, " tha Dùghall Bàn cho teòm air na breugan 's a bha athair -is fòghnaidh sin. Chaidh Colla Ciotach a chrochadh air Tom a' Chrochaidh, faisg air Dun-staifhinnis, ceud bliadhna roimh Bhliadhna Theàrlaich, ach's ann mar sin a ruitheas na breugan. An cual thu riamh ged a tha, gun d' rinn Mac Cailean Mòr prìosanach de Mhac Aonghais an Dùin ann am Bail' Ionbhar-aora, air son a bhi nochdadh caoimhneis do Cholla Ciotach 'n uair a bha e feitheamh a bhinn anns an Dùn ? " " Cha chuala mise; ach an i an fhìrinn a th'agaibh ? " arsa mise. " Smior na fìrinn," fhreagair am Maor, " agus ma ruigeas do chothrom air bheir mise dhuit an eachdraidh sin mar chuala mi aig mo sheanair i, agus fhuair esan i bho 'n bhàrd ghagach a bha 'n Cadaldan, iar-odha do Phear-brataich Mhic Aonghais an Dùin a rugadh Bliadhna Theàrlaich." " Nach 'eil fhios gu'n ruig mo chothrom air," fhreagair mise, " tha beagan de fhuil Cholla Chiotaich annam fhèin, oir bu bhan-Dòmhnullach mo sheanmhathair, a cuid de Phàrras dhith ! 's ann aice bha na sgeulachdan. Ach mu 'n teid e as m' aire, Cuin a chaidh Colla Ciotach a chrochadh ? " " Chaidh a chrochadh," ars am Maor, " anns a' bhliadhna 1648. An deigh do Chaisteal Dhùn-Naomhaig an He a bhi air a shèisdeadh le Iarla Earra-ghaidheal 's a' chuideachd a bha leis, b' fheudar do Cholla Ciotach Colla Ciotach An Dun-Staifhinnis. 57 gèilleachdainn, ni a rinn e air chùmhantan sònraichte. Am feadh 'sa bha iad a' tarruing am mach nan cùmhnantan sin, chaidh thusa Cholla a mach à Dun-Naomhaig, 's thu am beachd gu'n robh gach nì ann an òrdugh, a bhruidhinn ri Mac Aonghais an Dùin a bha cuideachadh 'fhir chinnidh, agus air an robh Colla glè eòlach. Cha luaithe a chunnaic iad Colla taobh a mach de bhallachan Dhùn-Naomhaig na ghlac iad e mar phrìosanach agus chàirich iad e do Dhun-staifhinnis, le òrdugh teann a chumail an geimhlibh. Bu mhòr le Mac Aonghais an Dùin curaidh mar a bha Colla Ciotach a, chumail an toll-dubh a' chaisteil, an geimhlibh, agus 's e bh' ann gu'n tug e cead dha gluasad mu 'n cuairt, agus e làn chinnteach nach gabhadh Colla brath air an t-saorsa bha e buileachadh air. Ach coma leat, ràinig eagar Mac-Cailean nach robh Mac Aonghais an Dùin a' cumail Cholla Chiotaich an geimhlibh mar a gheall e; a-gus dè rinn e ach fios a chur air Mac Aonghais do bhan" Ionbhar-aora gun mhoille. Nuair a ràinig e, chuir Mac Cailein a' cheisd ris; an robh Colla Ciotach fo ghlais is an iaruinn. Fhreagair Mac Aonghais gu 'n robh. "A dheanamh cinnteach," arsa Mac-Cailein, " gu bheil thu 'g innseadh na fìrinn cuiridh mise teachdaire air muin eich do 'n Dùn, agus fanaidh tusa an so gus an till e." Cha do chuir Fear an Dùin an aghaidh so, b' fhaoin e na'n do chuir, ach thug e sùil air a cho-dhalta Mac Philip, a chaidh mar ghille-cuim leis do Ionbhar-aora, agus thuig esan mar a bha cùisean a seasamh, agus a mach as a' chùirt shèap e, agus thug e am monadh air an deannaibh nam bonn. Bha e eòlach air gach frith-rathad is ath-ghoirid, agus bu mhath a b' aithne dha gach àth is aiseag eadar Ionbhar-aora's an Dùn, agus mar sin chum e 'n ceum-tois-ich air teachdaire Mhic-Cailein fad an rathaid. Nuair 58 Colla Cìotach An Dun-Staifhinnis. a ràinig e Port-Shonachain dh' eigh e an t-aiseag, agus bha e air taobh thall Loch-odha mu 'n robh teachdaire Mhic-Oailein an sealladh. Chuir e bonn an laimh a' phortair agus dh' iarr e air gun chabhag a bhi air dol air ais a dh' aiseag gille-ruith Mhic-Cailein. Nuair a bha am marcaiche aig A' Ohonuill bha Mac Philip air a' chnocan os cionn an rathaid taobh deas de Thigh-na h-uallaraich, agus e a' faicinn nam buanaichean anns an achadh mu choinneamh agus Colla Ciotach leotha, 's a' ceangal nan sguab dhaibh, glaodh e àird a chinn— " Colla fo ghennhlibh! Colla an iaruinn! 's Mac Aonghais 'na eigin." " B'e Colla e fhèin a' cheud fhear a chuala an eigh ; thuig e mar a bha cùisean is thug e 'n toll-dubh air cho luath's a bheireadh a chasan e, agus chuir e e-fhèin an iaruinn. Nuair a ràinig teachdaire Mhic-Cailein fhuair e Colla Ciotach anns an toll-dhubh fo iaruinn. Thug e fios air ais do Ionbhar-aora agus chaidh Mac Aonghais an Dùin a leigeil dhachaidh." " Goirid 'na dheigh so chaidh Colla Ciotach bochd a chrochadh le òrdugh Mhic-Cailein, air Tom-a'-chroch-aidh teann air an t-Sabhull-mhòr." "Sin agad a nis eachdraidh Cholla Chiotaich nuair a bha e 'na phrìosanach an Dùn-staifhinnis. Tha mise 'g ràdh riut nach robh na Caimbeulaich na b' fheàrr na dh' fheumadh iad, no idir cho math's a dh' fhaodadh iad." Sin agad, fhir mo chridhe, facal air an fhacal, an eachdraidh a fhuair mise bho 'n Mhaor Mac Griogair, is tha mi 'n dòchas gu'm meas thu gur airidh i air àite anns An Sgeulaiche. Is iomadh sgeul neònach a tha dol 'sa Mhuileann so, agus ma ruigeas mo chothrom air, bheir mi dhuit h-aon no dhà dhiubh. " An là chi's nach fhaic." Is mise do charaid. Eileanach. Bas Minnihaha. (Air eadar-theangachadh) O, an geamhradh fada, cianail! O, an geamhradh fuar, an-iochdmhor ! Dh'fhàs an eigh air loch is amhainn Ni bu tiugha 's ni bu tiugha ; Chuireadh sneachd air lom na tìre Ni bu doimhne's ni bu doimhne ; 'S ann air èiginn rinn an sealgair Bealach às a bhothan falaicht'; 'S ann gu diomhain feadh nan coilltean Shiubhail e air tòir na seilge; Anns a' choille ghlasdaidh, dhrillsich Thuit e fann gun chomas èirigh; Bhàsaich e le fuachd is acras. O, a' ghainne is am fiabhras ! O, an caitheadh rinn a' ghainne ! O, an seargadh rinn am fiabhras ! O, bhi cluinntinn caoidh na cloinne! O, an dòrainn bh' air na mnathaibh! Air gach beò bha fiamh an acrais ; Air an àileadh bha mu 'n cuairt daibh ; Air na speuraibh bha os cionn daibh ; Air na rionnagaibh 'san iarmailt, Dearcadh nuas mar shùilean fhaol-chon— Fiamh an acrais, fiamh an acrais ! Steach do phaiUiun Hiawatha Thàinig dithis aoighean gruamach— Fiabhras h-aon diubh, Goirt a dhà dhiubh— 'S shuidh iad sìos gun fhacal fàilte 60 Bas Minnihàha. 'N àite-suidhe Minnihàha. Ohriothnaich i nuair dhearc iad oirre ; 'S dh'imich i gu ciùin d' a leabaidh ; Laigh i 'n sin fo theas is reothadh Uair m' a seach, 's a corp air ball-chrith Aig an t-sealladh thug iad oirre, Aig a' chainnt mhi-chneasda chan iad. Mach do 'n choille fhàsail ghabh e, Hiawatha, 's luchd 'na chridhe ; " Ghitse Mhanito na cumhachd ! " Dh' eigh e ris na speuraibh fuara, " Athair mhòir, thoir biadh do'd chloinn-sa ; Thoir dhuinn biadh mu 'n eug sinn buileach, Biadh air son mo Mhinnihàha, Biadh mu 'n caochail Minnihàha." Fad air astar feadh nan coilltean Shiubhail fuaim a ghlaodhaich thiamhaidh ; Freagradh ann air ais cha d' fhuair e Ach mac-talla 'g aithris bhriathran— " Minnihàha, Minnihàha." Anns a' phàilhun le Nocòmis, Maille ris na h-aoighibh gruamach A bha daonnan coimhead oirre— Leis a' ghoirt is leis an fhiabhrus, Bha i laighe, Minnihàha, Gràdh a chridhe, Minnihàha, " Eisd," ars ise, " tha mi cluinntinn Dòirtidh, rànaich agus beucaich— Steall an eas, 's e tha mi cluinntinn Glaodhaich riumsa fad air astar." " Ghaoil, cha'n è," ars sean Nocòmis, " Ach a' ghaoth dol feadh nan craobhan." Bas Minnihàha. " Feuch," ars ise, " tha mi faicinn M' athar fhèin aig beul a phàilhuin, 'S e 'na aonar, smèideadh orm-sa, Fada thall an tir Dacota." " Ghràidh, cha 'n è," ars sean Nocòmis, " Ach an smùid a tha thu faicinn Luasgadh thall's a bhos's a smèideadh." " A ! " ars is', " tha sùilean Phàguic Dearcadh orm-sa anns an duibhre; Moth'chidh mi a mheuran reòiteach Fasgadh teann mo làmh 'san duibhre— Hiawatha ! Hiawatha ! " Agus chuala Hiawatha, Fad air falbh air feadh nan coilltean, Astar mhìltean air na beanntaibh, Chual e 'n glaodh ud, glaodh na dòruinn, Ghual e guth a Mhinnihàha 'G èigheach air-san anns an duibhre— " Hiawatha ! Hiawatha ! " Thar na fàsaich loma, gheala, Fo na geugaibh ròmach, geala, Hiawatha, ghreas e dhachaidh, Chridhe tùrsach, làmhan falamh ; Chual e tuireadh trom Nocòmis— " Wahonòmin, Wahonòmin ! 'S truagh nach d' eug mi air do shon-sa; B' fhèarr gu 'n robh mi fuar mar tha thu ; Wahonòmin, Wahonòmin." Ruith e 'n sin a steach d' a phàilhuin ; Chunnaic e Nocòmis aosda Turaman's a' cur ri acain; Chunnaic e a Mhinnihàha 62 Eas Minnihàha. Laighe fuar, guu deò, fa chomhair, 'S rinn a chridhe, 'n impis sgàinidh, Sgal cho cruaidh's gu 'n d' thug i clisge Air na rionnagaibh 'san iarmailt. Shuidh e 'n sin gu tosdach, sàmhach Làmh ri leabaidh Minnihàha, Làmh ri casaibh Minnihàha, Casan èasgaidh ud nach greasadh Aotrom, deas, 'na chòdhail tuilleadh, Is 'n a dhèidh nach leanadh tuilleadh. Fad sheachd oidhchean, fad sheachd làithean, Shuidh e 'n sin gu tosdach, sàmhach ; Beag a shuim de chaochladh aimsir, Shoillse là no dhubhar oidhche. Dh' adhlaic iad am Minnihàha Anns a' choille thiugh is dhorcha, Fo na craobhaibh seargte, fuaimneach ; Phaisg iad i 'na bianaibh geala; Chuir iad oirre 'n sneachd mar fhail uing. Air a h-ùr-uaigh las iad teine Los cur soiUse air a turas Dh' ionnsuidh Eileanan nan Sona. Choimhead Hiawatha cràiteach Bho a dhorus air an teine Los nach bitheadh taibhs' a ghaolaich Air a fàgail anns an duibhre. " Slàn leat, O, mo Mhinnihàha ! Tha mo chridhe anns an uaigh leat; Leat mo smaointean dol air thoiseach ; Choidhch' na till air t' ais gu saothair; Choidhch' na till air t' ais gu fulang; Bas Minnihàha. Far an caith a' ghoirt's am fiabhras, Far an caith iad corp is anam. Uine gheàrr's bidh in' obair crìochnaicht, 'S triallaidh mise ann do cheumaibh Dh' ionnsuidh Eileanan nan Sona, Rìoghachd fhalaichte Fhonèma, Tir fo cheò an àm ri tighinn." Mar Gu'n Eireadh Neach O Na Mairbh. Le A. M. E. Bha Bantrach Sheumais Fhriseil air a bualadh a sìos leis a' chnatan mhòr—an cnatan ud a thàinig an toiseach à Rus. Bha i 'fuireach an taigh beag, bòidheach agus ceann sgliat air. Bha an duine aice marbh mu thuaiream còig-bliadhn-deug, agus bu dìchiollach esan cho fad's a bha e beò. Bha e 'n a fhear-amhairc an deigh nam bochd, 'n a chlèireach aig bòrd na sgoil, agus 'n a fhear-gleidhidh nan leabhraichean air son breith, pòsadh agus bàs. Bha croit laghach aige an gleann gorm, fasgach dlùth do'n chladach, agus bha e cumail sè no seachd de mhairt agus dà cheud caora. Fhuair e cothrom maith thaobh sgoile an toiseach a làithean; agus leis gu'n robh e dòigheil air a bhi leughadh, bha na coimhearsnaich 'g a mheas 'n a dhuine fiosrach, foghluimte. Bha bhantrach air a bualadh sìos leis a' chnatan mhòr,] agus bi barail nam mnathan còire bha ghnàth tighinn a staigh 'g a faicinn gu'n robh deireadh nan làithean am fagus dhith. Bha boireannaich a' bhaile cuimhneach, fritheilteach oirre. O'n bhuail an trioblaid i, thigeadh iad gu minic 'g a faicinn rè an latha, agus anns an oidhche bha dithis dhiubh daonnan a' fuireach 'g a faire. Bha'n oidhche so reota, reultach, sèimh. B' iad Màiri Ghrannd agus Mòr Nic Aoidh a bha Ios suidhe sìos leis a' bhantraich, agus ràinig iad an taigh mu dheich uairean. Nuair a chaidh iad thar na stairsnich Mar Gun Eireadh Neach o na Mairbh. bu mhòr an ioghnadh an tè bha tinn fhaighinn 'n a suidhe gu foisneach 's an leabaidh, a h-aodann 's a làmhan air an ùr ghlanadh, a ceann air a chìreadh gu lìobhara, agus anairt ghlana, gheala air a com agus mar an ceudna air an leabaidh. Thug iad sùil mu'n cuairt, agus chunnaic iad nach robh ball's an t-seòmar, o'n àite-theine gu ruig na soithichean a bha'n crochadh air a' bhalla, nach robh a dèarrsadh ceart mar nach do laidh smal no stùr riamh orra. " Cò thug an làmh-rèitich so air an taigh air bhur son, a Bhean Sheumais ? " dh' fharraid Mòr Nic Aoidh. " Thug mo dhà làimh fhèin, buidheachas do Dhia a thug an comas dhomh," fhreagair ise bh' anns an leabaidh, agus i 'leigeadh a cinn ris an adhart. " Matà, feumaidh gu'm bheil sibh mòran na's fheàrr, agus theagamh nach 'eil feum agaibh air sinne dh' fhuireach g' ur faire." " Tha mi mòran na's fheàrr, agus cha'n iongantach sin. Nach 'eil fiughair agam ri m' fhiùran àluinn, Cailean mo mhac, dhachaidh gu h-aithghearr ? Tha dorsan Prìosan Cheanna-Phàruig air thì bhi air am fosgladh dha. Cha charaich sibh às a sin, ach fanaidh sibh leam a nochd, 's gun fhios 'dè an naidheachd a dh' fhaodas tighinn thugainn roimh mhaduinn. Cuiribh air teine, mòr, math. Chuir mi fhèin cheana'm pailteas uisge anns a' choire." Sheall na boireannaich air a chèile, agus dh' fheòr-aich Màiri Ghrannd an d' thàinig fios ùr sam bith mu thimchioll Chailein. " Cha d' thàinig fios no fios," ars a bhantrach, " ach tha mi cinnteach gu leòir nach bi m' annsachd fada gun tighinn. Chaidh a dhìteadh neo-chiontach a dheich bliadhna 'n ama so, agus tha'n fhìrinn a nis an ìm pi a tighinn an uachdar. Cha'n fhada gus am faic na 65 66 Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. seachd sgìreachdan nach d' rinn mo Ohailean-sa riamh beud no cron air giullan a' Bhàillidh Ruaidh. Dia thoirt maitheanas dhaibh-san a smaointich mort a chur às leth mo leinibh." " Bu daor a chreanaich sibhse, a Bhean Sheumais, air Comunn an Fhearainn, agus gach ùpraid is aimlisg a bha 'n a luib. Bhuidhinn iomadh aon air an iorghuill ud nach do ghabh riamh cuid no pàirt innte, agus tha iad an diugh a' mealtainn gach sochair a tha sruthadh o Achd nan Croitearan. Ach sibhse—chaill sibh bhur mac ceutach, ionnsaichte air a thàilleamh, agus cha mhòr nach do chaill sibh bhur taigh agus bhur fearann." " Cha'n 'eil agus cha robh mi riamh a' cur iomchoire air Cailean air son e dhol air ceann Comunn an Fhearainn Ios cothrom a thagradh do na croitearan a bh' air an sàruchadh cho goirt le droch chleasachd nan uachdaran. Nuair a chuir 'athair air tùs air falbh e do'n oil-thaigh gus an doctaireachd ionnsachadh, dh' earalaich e air Cailean e bhi dìchiollach, saothrachail, meas a bhi aig air a chliù fhèin agus air chù an dream o'n d' thàinig e, agus e a bhi daonnan seasmhach, neo-eiseamaileach air taobh muinntir sam bith a dh' fhaodadh a bhi fulang eucoir no ainneirt aig làmhan dhaoine borba, sanntach, an-iochdmhor. Cha robh sodal no miodal an Seumas, e fhèin, is cha mhò bu toigh leis e bhi 'n a mhac." " Cailean bochd ! " ars an dà bhoireannach à beulaibh a cheile. "Nuair a shiubhail Seumas," deir a' bhantrach, " cha robh dòigh air a' ghille chumail na b' fhaide's an oil-thaigh. Thàinig e dhachaidh còmhla rium fhèin, fhuair e seilbh air a' chroit, agus chaidh a thaghadh chum nan dreuchdan a bh' aig athair. Bha e deanad-ach, gleusda, glic, agus cha b' eagal nach deanadh e Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. 67 beoshlaint glè laghach dheth. Bha e gleidheadh sgalaige, agus leis a sin bha cothrom aige fhèin aire thoirt do ghnothaichean a b' fheàrr a phàigheadh na chroit. Bha e, mar an ceudna, 'cumail caileig shear-bhanta riumsa. Bha sinn gu sàmhach, seasgair, sona gus an do chuireadh Comunn an Fhearainn air a bhonn." " Ach, thòisich e fhèin agus Ceit Bhàn Nic Uilleim, nighean a' Bhàillidh, ri leananachd," arsa Màiri Ghrannd, " mu'n do dhùisg ceist an fhearainn idir, agus choisinn sin dhà diomb a' Bhàillidh." " Cha'n 'eil fhios agamsa ro mhath ciamar a bha sin-Cha'n 'eil teagamh nach robh e fhèin agus an nighean shnasail sin a' tarruing air a chèile, agus tha e coltach gu'n robh an dara h-aon glè ghaolach air an aon eile. Ach bha Cailean a' toirt fainear gu làn mhath nach faigheadh e an ainnir ghrinn am feasda ri phòsadh le cead agus deòin a muinntir, a chionn gu'm bu chroitear e, agus, air an aobhar sin, cha robh e toirt misnich sam bith dhith. Cha b' fhiù leis a bhi 'g a mealladh no togail baoth-dhòchas 'n a cridhe." " O, an laidh sibh a sìos," deir Mòr Nic Aoidh, "feuchaibh ri cadal. Cha'n 'eil sibh ro choltach ri boireannach tinn, a' cur dhibh an sin air bhur cluasaig. Tha eagal orm gur misde sibh na tha sibh a' deanamh de bhruidhinn." " Fuirich thusa sàmhach, a Mhòir, agus leig leamsa labhairt. Is math tha cuimhn, agam a' cheud choinneamh a bh' aig croitearan a' Ghlinne nuair a bha mhiann orra an guth a thogail le'n coimpirean air feadh na Gàidhealtachd an aghaidh laghannan an fhearainn. B' fheasgar blàth, grianach e mu mheadhon an earraich; agus cha robh croitear san dùthaich nach do sguir de obair mu mheadhon latha a chum's gu'n 68 Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. rachadh aige air a bhi tràth aig an àite chruinneachaidh. Dh' fhalbh Cailean mar a rinn càch; agus chaidh e fhèin, Dòmhmill Mac Bharais, agus Ailean Stiubhart far an robh an dà mhinistear dh' fheuchainn am faighte an taigh-sgoil air son na coinnimh. Chaidh an diultadh leis an dithis. Dhiult an dà mhinistear an taigh ud do'n t-sluagh, ged a thug iad seachad e gu tograch seachduin roimhe sud do chleasaichean a bha dol mu'n cuairt le math-ghamhainn beag, peallach, pioghaid dhubh, lachdunn a ghiulaineadh gu 'maighstir nì sam bith a shìnte dhith, agus a bha deanamh iomadh cleas agus ioralt air mullach cabair." " Bha na ministearan am bòrd na sgoil, an robh ? " dh' fheòraich Màiri. " B' iad na ministearan agus na bàillidhean a mhàin a bha'm bòrd nan sgoil agus am bòrd nam bochd 's an àm ud. Matà, cha'n fhaighte an taigh-sgoil, agus cha robh ach a' choinneamh a chumail taobh an tuim. Chaidh meur de Chomunn an Fhearainn a chur air bonn, agus gu grad bha'n ceòl air feadh na fidhle. Bha cuid de bhuill a' Chomuinn air tuiteam air dheireadh le'n cuid mhàl, agus, cha b' fhada gus an d' thàinig maoir agus sumanadh dh' ionnsuidh gach aon dhiubh o'n Bhàillidh Buadh. Chruinnich a' chuid bu bhraise 's bu dàine de'n t-sluagh a chum na maoir a thilleadh dhachaidh gun na paipearan a liubhairt; ach bha mo mhacsa faicinn nach robh's a' cheum sin ach oidhirp amaideach. Theann e air falbh Ios na croitearan a chomhairleachadh gu tilleadh dhachaidh gu rianail, sìobhalt, agus leigeadh leis na maoir an dleasnas a choimhlionadh gun dragh, gun ghrabadh. Cha do ghabhadh a chomhairle, agus chaidh na maoir a thilleadh." " Rinn na gillean gu gasda," arsa Màiri. Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. 69 " Chaidh na gillean ceàrr, fada ceàrr," deir a' bhan-trach. " Gun dàil thàinig feachd làidir, agus ghlac iad gach fear a chomharraich e fhèin an aghaidh nam maor. Bu mhaith a bha fios aig a Bhàillidh gu'm b' ann air son sìth agus nach b' ann air son aimhreit a chaidh Cailean againne mach an lath' ud ; ach chuir e casaid air agus thugadh air falbh e mar a rinneadh air càch. Thugadh na gillean mu choinneamh an t-siorraim agus fhuair gach aon dhiubh trì seachduinean prìosain." " Mur bith gu'n robh Cailean agus Ceit Bhàn a' suiridhe, cha do chuir am Bàillidh riamh casaid air," arsa Mòr. " Faodaidh sin a bhi fior," thuirt a' bhantrach; "ach nuair a fhuair Cailean m'a sgaoil, cha robh e idir's an rùn a b' fheàrr do'n Bhàillidh. Is coltach gu'n d' thuirt e ri duine 's ri duine nach robh's a' Bhàillidh ach an daor shlaightire, agus gu'n gabhadh esan fhathasd tomhas a choise gu math's gu ro mhath. B' iad sin na facail dhaora do'm chagar, ged nach d' rinn esan ach an ràdh thar a ghuala. Is iad daoine bu chòir a bhi faicilleach 'n an cainnt! " " Bha cuimhn, air na briathran sin, nach robh, nuair a chaineadh Tòmas beag, mac a' Bhàillidh?" dh' fharraid Màiri. " Nuair a chaineadh Tòmas beag, bu choltach gu'm b' e Cailean an duine mu dheireadh a chunnacas 'n a chuideachd. Bha Cailean a' tilleadh dhachaidh às a' Bhail' Uachdarach, agus thachair e air Tòmas agus e sealg choineineach le gunna aig Bealach na h-Earba. Bha Tòmas 's an àm sin còig-bliadhn-deug a dh' aois agus bha Cailean còig-bliadhna-fichead. Sheas iad car tiota labhairt ri chèile. Eadar sin is so cha d' fhuaireadh sgeul air Tòmas, agus cha'n fhacas a dhubh no dhath. Chaidh gach monadh's gach coire, gach beinn Rft ^ - ^V^S^^^^-"^^E™?^ is bealach, gach eas is toll a rannsachadh agus a sgrùdadh gu mionaideach uair an deigh uaire, ach cha robh an t-òganach ri fhaighinn. Fhuaireadh an gunna bh' aige ann am preas caUtainn aig Bealach na h-Earba, ach an còrr cha robh ri fhaotainn. Bha dìomhaireachd iongantach, gun teagamh, timchioll air a' chùis. Cha robh neach nach robh duilich air son a' Bhàillidh Ruaidh agus a theaghlaich." " B' ann an sin a leagadh amharas air Cailean agaibhse," arsa Mòr. " B' ann an sin a thàinig luchd nam breug agus an t-sodail air an aghaidh, agus a theann iad ri innseadh a chainnt shearbh a bha Cailean, riamh o'n thàinig e às a phrìosan, a' cleachdadh an aghaidh a' Bhàillidh. Chaidh casaid a chur gu fear-lagha Chrùin, agus chaidh mo luaidh a ghlacadh 's a spìonadh air falbh uam. Air tàilleamh nam briathran a chualas a' tuiteam uaithe mu dhèighinn a' Bhàillidh Ruaidh, air tàilleamh gur ann 'n a chuideachd a chunnacas Tòmas mu dheireadh, agus air tàilleamh gu'n do dhìteadh roimhe e an cùirt siorraim air son ionnsuidh chiorramaich a thoirt air maoir, chaidh Cailean mi-fhortanach fhaighinn ciontach de bhàs Thòmais, agus chaidh binn a' chrochaidh a thoirt a mach. Chunnaic a' Bhàn-righ chòir iomchuidh gun a leigeadh chum na croiche; agus thugadh dha, an àite sin, prìosan ri bheò. Ach, tha ceann is crìoch a nis gu tighinn air àmhghar agus sàrachadh mo ghaoil, agus cha'n fhada gus an tig e rithisd dhachaidh gu mhàthair." " Ach," deir Màiri Ghrannd, " am bheil ach deich bliadhn, air dol seachad o'n dhìteadh e, agus bha iad ag ràdh nach fhaigheadh e m'a sgaoil aig a chuid bu luaithe gu ceann chòig-bliadhn-deug ? " " Tha fhios agam air gach nì dheth sin ; ach, coma Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. 71 cò dhiùbh, tha rud-èiginn ag innseadh dhomh gu bheil e dol a dh' fhaighinn a mach gu grad. Chì sibh gu'm bheil mi ceart." Thug na boireannaich sùil thiamhaidh air a chèile, is rinn gach tè dhiubh snodha-gàire, gun a bhantrach 'g am faicinn. " Ach, ciamar a ghlèidh sibhse an taigh's an t-àite an deigh do Chailean a bhi air a thoirt uaibh ? " dh' meoraich Màiri. " Nuair a dhìteadh Cailean, chaidh bàirlinn a thoirt dhomhsa gu falbh à so ; agus cha robh mi ri sgillinn fhaighinn air son nan taighean no nan leasaichean eile a rinn am fear nach maireann agus Cailean. Mu'n gabhadh a' bhàirlinn cur an cleachdadh, thàinig Achd nan Croitearan an cumhachd, agus cha b' urrainn aon chuid am Bàillidh Ruadh no a mhaighstir mo ghluasad. Bha mòran chàirdean a' comhairleachadh dhomh an t-àite thoirt a suas agus seòmar beag a ghabhail dhomh fhèin aon chuid am Port-rìgh no'n Inbhir-nis. Ach, 's mise nach toireadh a suas an t-àite agus làn chinnt agam nach b' fhada gus an tigeadh Cailean dhachaidh 's a neo-chiontas air a deanamh cho soillear ri grèin nan speur. Chuir mi uam na mairt ach aon tè, ach ghlèidh mi na caoirich. Gun teagamh, cha b' urrainn mise an obair a chumail air a h-aghaidh—is beag, da-rìreadh, a b' urrainn mi dheanamh—ach bha na coimh-earsnaich caoimhneil, bàigheil rium, mar is math a tha fios agaibh. Nuair a bhiodh gniomh sònraichte ri dheanamh gheibbinn duine air son duaise, agus aig àmanna eile bha na coimhearsnaich a' deanamh m' oibre-sa mar a bha iad a' deanamh an codach fhèin. Dia thoirt pàigheadh dhaibh agus a bhi maille riu! Cha smaointichinn-s' air a leithid de dhragh a chur air na daoine còire mur bith gu'n robh leisg orm gun an 70 Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. 72 Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. t-aite bhi feitheamh air Cailean nuair a thigeadh e dhachaidh. A Chailein, 'eudail, cuin a thig thu ! " Sguir i de bhruidhinn, agus nuair a thug an dà bhoireannach sùil, mhothaich iad gu'n robh i air tuiteam 'n a cadal. " Thug i thairis mu dheireadh," arsa Mòr; " gu dearbh, cha'n iongantach i chadal, oir is iomadh facal a sgoilt i o'n thàinig sinne staigh. 'Dè do bharail oirre, Mhàiri?" " Matà," arsa Màiri, " cha'n urrainn mi fhèin ro mhath a ràdh mur 'eil i dol cearr's an inntinn. 'Dè chuir 'n a ceann a nochd gu'm bheil a mac ri tighinn gu h-aithghearr ? " " Shaoileadh tu nan robh i air dol ceàrr's an inntinn nach biodh a cuimhne cho math's cho geur. Is e is dòcha leamsa gur a th'ann an so fèath roimh 'n bhàs, mar a tha muinntir gu tric a' faighinn. Chuala sinn uair is uair mu dhaoine fhuair sanas iongantach's an uair dheireannaich mu thimchioll cor an càirdean a bha fad air falbh uatha; agus faodaidh e bhi gu'n d' fhuair Bantrach Sheumais rabhadh èiginn de 'n t-seorsa sin. Cò is urrainn a ràdh nach fhaigh Cailean a mach na's luaithe na tha fiughair? Cha deachaidh an ciont a dhearbhadh ro shoilleir air co-dhiùbh." " Is aithne dhuinn aon eile dheanadh a cheart uiread èibhnis eadhon ri mhàthair nan d' thàinig Cailean dhachaidh agus a chliù air a thogail," thuirt Màiri. " Tha thu ciallachadh Ceit Bhàn Nic Uilleim," ars Mòr. " Nach i dh' fhan dìleas dha! Feumaidh nach do chreid i riamh gu'm b'e a mharbh a bràthair. Bha iomadh fear 'n a tairgse o'n dhìteadh Cailean. Tha iad; ag ràdh gu'n robh an Lighiche Mac-an-aba 'g a h-iarr-aidh ri phòsadh; agus tha làn chinnt againn gu'm faigheadh i Fear Ghlinn na h-Iubhraich, òganach cho Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. 73 .gasda's cho fearail's a th'air Ghàidhealtachd. Cha mhòr a chuireadh cùl ris, agus a leithid de shaibhreas aige, bharrachd air deagh bhuadhan eile. Bha fear no dhà bharrachd orra so 'n a deigh, mar an ceudna; .ach cha do chaill i riamh 'an gaol a thug i òg' do Chailean Friseal, mac a' chroiteir." Bha an dà bhoireannach a' còmhradh mar so gus an robh e suas ri trì uairean's a' mhaduinn. Aig a' cheart mhionaid sin, chlisg iad le chèile, oir chuala iad buille Aig an dorus. Bha iad air an lionadh le ioghnadh. Cò air an t-saoghal a bhiodh air ghluasad mu'n àm ud de oidhche ? Chaidh iad 'n an dithis gu cùl an doruis, agus dh' fharraid iad cò bha sud. Fhreagair guth firionnach o'n taobh a mach gu'n robh e duilich dragh a chur air daoine aig a leithid de àm mì-iomchuidh, ach gu'n robh e ro fheumail dhà seòladh an rathaid fhaotainn. Chaidh an dorus fhosgladh gu sgàthach, agus thàinig duin' òg, dreachmhor a staigh. " An urrainn sibh innseadh dhomh am bheil Mr Mac Uilleim, a b' àbhaist a bhi 'n a bhàillidh an so, beò fhathasd? Agus an seòl sibh dhomh an rathad chum •an taighe aige ? " Fhreagair na boireannaich gu'n robh an Bàillidh ~beò fhathasd, agus dh' innis iad an rathad bu chòir a ghabhail chum an taighe aige. Thug an t-uasal òg mòran taing dhaibh, agus dh' fhàg e oidhche mhath aca. Aig an dorus thionndaidh e agus dh'fharraid e gu h-agail— "Am bheil bean Mhr Mhic Uilleim mar an ceudna beo?" Thuirt iad ris gu'n robh. An sin dh' fhalbh e; agus mar a bha e dùnadh an doruis 'n a dheigh, dhùisg an tè a bha 'n a cadal's an 74 Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. leabaidh. Dh' fheòraich i cò chaidh a mach, agus dh' innseadh dhith mu thimchioll an òigfhir eireachdail a thàinig chum an taighe. " Cho cinnteach ri nì's e Cailean a bh'ann," ars a' bhantrach ; " thoiribh dhomh m'aodach's gu'n ruith mi 'n a dheigh. Leigibh leam èirigh agus dol a mach. 0, mo nàire, Cailean a staigh's a mhàthair 'n a cadal, 's gun ghuth aic' air fàilt a chur air! M' eudail is m' ulaidh, leigibh leam dol a mach 'n a dheigh." B'ann air èiginn a fhuair na boireannaich a'bhantrach a bhreugadh gu fuireach a staigh gu maduinn. Dh' aontaich i mu dheireadh, agus ri ùine, thuit i an cadal luaineach. Dà uair 'n a dheigh so, thàinig buille rithisd do'n dorus, agus dh'aithnich na boireannaich guth a Bhàillidh a' labhairt air an taobh a mach. Dh' fhosgail iad an dorus gu grad agus thàinig e fhèin agus a nighean, Ceit Bhàn, a staigh. Ach, aig a' cheud bhuille bha bhantrach 'n a geal fhaireachadh, agus dh' èirich i 'n a suidhe's an leabaidh. Ghabh am Bàillidh far an robh 1, agus rug e gu càirdeil air làimh oirre. Binn Ceit an nì ceudna. " Cha do leig mi seachad mionaid, a bhean," deir am Bàillidh, " ann a bhi tighinn chum deagh sgeul a thoirt dhuibh,--sgeul a tha aoibhneach dhomhsa agus dhuibhse maraon." " Am bheil iomradh agaibh air Cailean," dh' fharraid a' bhantrach. " Tha sin agam, cuideachd," fhreagair am Bàillidh. " Deanaibh suas bhur n-inntinn, a bhean, gu naidheachd sòlasach a chluinntinn. Bho cheann na's lugha na dà uair an uaireadair cò ràinig an taigh againne ach mo mhac Tòmas- -esan a bha sinn a' meas marbh o cheann deich bliadhna—esan air son am bheil bhur mac-sa a' Mar Gu'n Eireadh Neach o na Mairbh. 75 fulang gu neo-chiontach. Tha e air tighinn mar gu'n eireadh neach o na mairbh. Is coltach gu'n robh Tòmas an geall air dol gu fairge, ach bha fios aige nach faigheadh e air falbh le cead. Is e rinn e teicheadh. Cha b' fhada cò-dhiubh gus an d' fhàs e sgìth de 'n mhuir, ach cha leigeadh a nàire dhachaidh e. Chaidh e air tìr an Ceann Deas Africa, agus fhuair e air aghaidh gu h-anabarrach. Tha e nis air tighinn air ais 'n a dhuine saibhir,—an seilbh air stòras a tha duilich eadhon a chunntas. Bidh bhur mac-sa air a leigeadh m'a sgaoil gu grad. 'Dè dh' ìocas sinn dhà air son na h-eucoir agus a' pheanais a ghiùlain e ? Bheir mise dhà le làn ghean math mo nighean ghaolach, Ceit, air làimh; agus, tha Tòmas ag ràdh, o'n is ann air a thàilleamh-san a dh' fhuiling e, gu'n toir e dhà fhèin 's do Cheit £10,000 air son cothruim a thoirt dhaibh teannadh ris an t-saoghal a chothachadh às ùr." " Agus, far an gabh sinne còmhnuidh, gabhaidh ¦sibhse còmhnuidh," arsa Ceit, is i pògadh na bantraiche le mòr dheothas. ". Agus mise gleidheadh na croite dhà rè nam bliadhnachan so uile! Am bi e dhachaidh seachduin o'n diugh, a Mhr Mhic Uilleim ? " " Creidibh mi nach tèid mionaid a mhì-bhuileachadh gus am bi e againn 'n ar teis meadhon," fhreagair am Bàillidh Ruadh. Na Cnuic Thoirmisgte Thainig fear de mo chàirdean chugam an là roimhe, agus e an dèidh tighinn dachaidh bho dhùthaich chèin. Chuir mi fàilte agus mìle roimhe's gu'm bu ro fhada o nach fhaca mi e, agus an dèidh tighinn air gach sean-achas eile, chuir e'n cèill gu'n robh sgeul gle neònach aige dhomh mu dheighinn cinnidh bha chòmhnuidh anns an duthaich chèin anns an robh e mu dheireadh. Tha, anns an dùthaich chèin sin, cinneadh mòr mordhalach, Sal, fìughantach aig am bheil iomadh ealain a thàinig a nuas orra bho'n sinnsirean a stìgh anns an linn so. Ach a dh' aindeoin an eòlais agus an tùir, a dh' aindeoin an neirt agus an oilein (oilein nach 'eil idir suarach), tha iad fo gheasaibh aig famhair mòr buidhe grànn-da, stob-fhiaclach, airgiod mòr a thoirt dà h-uile bliadhna a phaigheas e rèisd d' a cheathairne gus am marbh iad muinntir dhùthchannan eile agus gu'n tig am famh-air beò air am feòil 's am fuil. A bharrachd air a' mhuihhtireas neònach so a bha iad a' toirt do'n fhamh-air, bha 'n sluagh fo gheasaibh aige gun an dùthaich aca fhèin a shiubhal ach mar a leigeadh esan leo. Ged a fhuair an cinneadh measail so an sàrachadh, bha iad fo chliù's fo ainm a bhi fialaidh do'n choigreach, 's nach d' ionndrainn iad cuid a' choigrich riamh. An uair a bha mo charaid a' gabhail iongnaidh, an leithid de chinneadh barraichte bhi fo gheasaibh aig ni no aig neach, is e'm freagairt a fhuair e gu'n d' innis an cuid druidhean daibh gu'n caitheadh fear de na diathan do'n tug iad aoradh, dioghaltas uamhasach orra nan rachadh iad an aghaidh toil an fhamhair, agus gu'n d' fhuair a h-uile fear thogail òg ris an t-saobh- chrabhaidh so. (Bha barrachd's aon dia aca. Bha Na Cnuic Thoirmisgte. 77 fear dhiubh neo-fhaicsinneach—ach cha b'e a bu mhò aca; b' iad na diathan òr agus airgiod air am mò a bha de speis aca.) Thug mo charaid ùine fhada a' ceasnachadh agus a' sgrudachadh muinntir neonach na duthcha bhòidhich so, fiach an tuigeadh e mar a thòisich cleachdadh an dolais an toiseach, oir ged a shiubhail e iomadh dùthaich agus fearann, chan fhaca 's cha chuala e aon •iomradh air aon saobh-chreidimh cho gòrach ris. An dèidh gach fiosrachaidh a rinn e, fhuair e a mach gu'n robh buidheann glè bheag de na dùthchasaich, air barail sheasmhaich nach caraichear, gu'n robh a nis an t-àm daibh am bacadh-beann a chur air chùl, ach le cho faoin's a tha barail an t-sluaigh leis an aineolas, agus aig ro mheud an athaidh a tha air na muinntirich iroimh nòs ùr, agus iad gle dheidheil air giseagan, cha jìd' fhuaradh dhaibh, an àm triall do m' charaid cò dhiubh, fiaradh nam beann fhathasd. Dh' innis mo charaid daibh gu'm bheil, ann an duthchannan eile, cead nam beann aig a h-uile fear. Chrath na seanairean an cinn ri 'chluinntinn sin daibh, agus a dh' aon ghuth, chuir iad an cèill, ged a dh' fhaodadh an ^cleachdadh sin a bhi gun chron ann an dùthaich ùir, jgu'm bu docha gu mòr gu'n deanadh e milleadh gun "leigheas air sluagh cho sean's cho ciallach riutha-san, 's gu'n cailleadh iad chù agus cumhachd air a thailleamh. Thuirt cuid de luchd-muinntir nan seanairean os àrd 's gun omhail, nach creideadh iad gu brath gu'n robh cead am beanntaichean fèin aig aon sluagh fo na neòil; agus nach creideadh iad a' bhreug bho mo charaid. Bha na druidhean an dùil gu'n robh na beanntaichean cho naomh's nach bu chòir cas a chur orra : agus gu'm bu mhòr am beud, nan deanadh a leithid a dh' obair thoirmisgte, miothlachd a chur air na h-ainmh- 78 Na Cnuic Thoirmisgte. idhean coisrigte's air na h-eòin bheannaichte do'm bu dual bhi 'sna monaidhean, agus nach robh do shliochd nam bailtean mòra ach sealltuinn ri mullaichean nan; sliabh fad as, agus am moladh. Bha na sagairt a' cumail.' a mach gu'n robh siubhal nam beann air a thoirmeasg^ leis ha sgriobtuiribh naomha, ma's rèiteachadh nal daoine na tuim shealga. Bha'n luchd-lagha ro bharail-^ each ag ràdh gu'n robh àithne o'n bhith-bhuantachd| a' toirmeasg gu teann na sleibhtean naomha 'shiubhal, agus gu'n robh e cho deacair an lagh 'atharrachadh; *sa phonnc sin ri ciall a thoirt do amadan. Dh' innis| feadhainn eile do m'charaid cho cunnartach agus a| bhiodh e do na muinntirich tòiseachadh air fiadhacM nan cnoc agus an ùine fhad a tha o'n a chleachd iadj ¦casa-tioram; agus feadhainn eile, thubhairt iad gai tiamhaidh, crionna ri m'charaid, aon uair's gu'm faigh-:] ¦eadh an sluagh cead nam beann, gu'm fasadh iadj ladurna, an-dàna, gu'm bu ghoirid orra cead na] rìoghachd 'fhaotuinn 'nan lamhan fèin, gniomh cho] oillteil's gu'n tigeadh gairisneachd fo fheoil duine ru smaoineachadh air, oir bhiodh an sin aca uiread cumh| .achd ris an fhamhair. " Co 'bheinn air an cuireadh iad cas an toiseach ? "-¦ agus " Nach b' fhearr daibh gu mòr an casan a chumal| tioram ? " agus " Gu dè'm fios a th' agad nach deanadh iad tein' aighear air na beanntaichean naomha, gum ghuth air raon-iomanach a dheanamh de gach rèidhlehB a b' fhearr a thaghadh iad ? " Sin na ceistean a bis trice rachadh 'fhoighneachd de mo charaid an àm na cùis a rannsachadh. Bha ceatharnaich an t-sluaigh agj ràdh gur ann a dh' aon ghnothuch gus na beanntaicbl ean a gleidheadh naomh airson ainmhidhean, a dhoiri iad am fuil air iomadh raon. Dh' aithnich mo charaid air a shon so's gu lèir,; Na Cnuic Thoirmisgte. 79 jlgu'm bheil buaireadh nach beag fo shluagh na dùthcha ^cèin so mu dheibhinn an cnocan fèin: gu'n robh cuid ^diubh a bha 'chòmhnuidh ann an eilean d'an ainm i" Arrab," air seilbh a ghabhail air eilean eile faisg orra, "Bhatar-ag-ràdh":" bha cuid eilean dùil gu'm faigh-¦eadh iad ceartas le bhi 'g iarraidh cuideachaidh bho'n pnhèirleach a spuinn iad, am famhair mòr: ach tha jfcuid eile an dùil nach 'eil an sin ach an amaideachd jjàgus cho ro bhodhar agus driopail agus a th'am famh-iàir buidhe a cheana fèin, 's gur e is fhearr do'n luchd-raùthcha leigeil thun an cridhe fhèin agus a chur air isùilibh do chàch, gur leo gach gleann's gach beann's jfgach ni a tha eadar dhà chloich na dùthcha. 'Na chois |so, gheibhear barailean caochladh dhaoine de na dùthchasaich mu'n chùis. An Saighdear Ruadh.—Cuir a mach na daoine agus thoir a steach na fèidh. Nach math a rinn ar sinnsirean e anns gach àite 'n robh ùghdarras aca! Cha'n j|eil feum air aon duine nach dean saighdeir dhuinn. Am Ministear Gallda.—M' fhacal leis an t-Saighdear gRuadh, agus bu bhuidhe an tapadh leam a bhrògan a ghlanadh le mo neapaicin agus a' bhean chiad an dèidh & deagh nighidh. An Tighearna Fearainn.—Deanamaid na muinntirich $ mholadh mar chinneach air leth tapaidh gus nach tog iad amharus cò tha 'gam milleadh. Na " Missionaries of Empire."—Molamaid Canada ^dhaibh gus an tog iad an imrich orra a null 's nach hi aon air fhàgail a shiubhal am beanntaichean fèin. An Ceann-feadhna.—'Fhad's a tha 'chomas againn, mheireamaid cìs dà mhàil asda, gus an cur gu bochduinn *s gu'm falbh iad. • Am fìor Crhàidheal.—Bu mhi " cas-shiubhal-an-t-slèibh" riamh, a dh' aindeoin co theireadh e. Cha 80 Na Cnuic Thoirmisgte. leiginn mo chòir-bhreith le aon duine chaidh an deò 'na chrè. Rachamaid 'nar mìltean agus faloisg a dheanamh,, cho hiath's a bhios am fraoch tioram, agus na saighdearan as an dùthaich. Ministear eile.—Bha na beanntaichean timchioll air Jerusalem naomh: is cinnteach nach robh 'chead aig Iudhach sam bith an siubhal. An t-Ollamh ionnsaichte.—Teagaisg dhaibh nach robh 'nan sinnsirean ach muinntir bhorb, aineolach, do'm bu bheus na mor-bheanna, 's gu'm bu chòir do'n sliochd 'nan dèidh a bhi suairce, modhail, agus ceum" air ghaig a chleachdadh, mar shluagh leis am buidhe sràidean nam bailtean mora, anns am faighear uinneagan na maise. An Diùc.—Tha comh - fhulangas anabarrach mòr agam ris na daoine chaidh 'chur à S—N—bh-r, ach tha barrachd meas agam air mo chuid fhiadh. Aiteachadh na talmhainn, sin culaidh-ghràin nan diathan a dh'! òrduich iasg mar bhiadh dhaoine, agus na creagan a's luime mar thighean comhnuidh dhaibh. An t-Ard Hunair.—Nam faigheadh na daoine na frìthean, bu ghoirid a mhoill orra an saorsa fèin 'iarraidh, agus an cànain. Cha b' uilear dhaibh cuideachd, fios gach aon sgeula de'm bheil 'san dùthaich a bhi aca gun euradh, agus ciamar a b'urrainn domh a rèisd an riaghladh gu brath, muinntir bhorb mar a tha iad ann! Diùc Eile.—O'n is mi 'n t-aon druidh cho mòr, agus cho caomh agus aig am bheil cridhe, mo dhlighe: cheart an sluagh a chur cho fada bho bhuaireadh's nach bi aon eagal an ribeadh ann le cas a chur air sliabh i no air srath. Cha tigeadh iad beò sin ach dol bàs leis, a' chaoile. A bharrachd, is mò gu mor feum nan ainmig idhean naomha do'n rìoghachd, 's gur luachmhoire, na| na daoine. Na Cnuic Thoirmisgte. 81 An Ceann-feadhna.—Mo leir-chreach 's mo chreach-leir! Na beanntaichean fo dhaoine! B'e sin am milleadh air àithne na diadhachd! Thuirhngeadh orra igach plaigh a bha riamh anns an Eiphit agus gach :droch mhanadh a bha riamh 'sa Ghaidhealtachd! Uamh-bheistean agus eich-uisge gu'm biodh 'nan ideidh ! Sin an sabaid a bu dona ionnsuidh ! Streap ;iiam beann, chan'eil a chomas sin 'sna casan aca; chan (ann de'n dualchas e. Tha sliochd nam beann—chan e sin a bha air m'aire ach sliochd nan cabhsairean dumhail—cho cùramach, uasal agam, 's nach leig mi leo, ri m' mhaireann, am beatha no'n slàinte chur an cunnart. " Fraoch." Bruadar . . . Chuala mi guth car fann faisg orm, agus, sùil gu'n d'thug mi, dè chunnaic mi ach carbad-ola mòr, is e triall gu h-anabarrach luath d'am ionnsuidh-sa a nìos an rathad cumhann, duslach a bha sìneadh am mach mar ribean geal sìoda thairis air na beanntan mòra, fraochach, corrach, air mo bheulaobh. Beanntan mòra, corrach, creagach, air gach taobh dhiom; agus gun rathad air bith agam as a' chàs a bha tighinn cho dlùth rium. 'S a' cheart mhionaid sin, thug mi duibhT leum air falbh, agus ma thug, is gann nach robh an carbad-ola an sàs annam mar a ghabh e seachad orm cho luath ris a' ghaoith luath Mhàirt. An sin, chuala mi buille goirt a nuas an rathad, agus an ath shùil a thug mi, mhothaich mi an carbad-ola, is e 'na laighe bun os cionn an dìg, agus duine mòr àrd, glaisneulach, 'na sheasamh dlùth dha, is uisge taomadh am mach as a' bheul aige. Dhlùthaich mi air, agus mhothaich mi gur e coltas ministeir a bh' air. Rinn mi seanach-as ris, agus thug e fios dhomh mu 'n rud a thachair^ a' cantuinn rium gur e aon de shliochd Mhic Aoidh a bh'ann. . . . Bha mi 'nam aonar mu theas-mheadhon' iodhlainn mòire, agus sabhalan mòra, àrda, air gach taobh dhiom. Ged nach robh neach air bith a staigh ann,; gidheadh bhiodh an carbad-ola siubhal is a' triall mu 'n; cuairt air feadh an iodhlainn an tràth sa rìs, agus] gun chomas air bith agam air sin a bhagradh. Bha mi| mar so, am mòr chunnart air mo bheatha a chall gachì dara mionaid; oir, leis gu 'n robh an carbad-ola air à] shior-shiubhal mar sud, cha b'urrainn domh ruigsinn airj an inneal-stiùraidh aige chum a ghreimeachadh ; agus' Bruadar. 83 ged a b'urrainn domh sin a dheanamh, dh'fhairtleach-adh orm stad a chur air; oir chan 'eil a bheag no mhòr de fhios agam mo a leithid sin de bheart-inneal. Uair no dhà, chuir mi mo thaobh ris a' charbad-ola, gus stad a chur air; ach ged nach biodh e siubhal ach gu math '•mall aig na h-àmaibh ud, bu ghann a b'urrainn domh mo chas a thoirt as le mo bheatha. . . . Leis an eagal a bh'orm, rug mi air làimh Jair aon de na cisteagan-thairngeach aig bòrd-sgeadach-[ìaidh a bha air mo bheulaobh, agus, ga fhosgladh, thog j-rni as bocsa beag, is e loma làn de pheilearan beaga de f-champhor. Chuir mi àireamh dhiubh so a staigh do 'n bheul aige, agus, aig an àm cheudna, mhothaich mi gur ; e Sìonach a bh'anns an fhir a bh'anns a' charbad. An pàn, bhuail rud eiginn am inntinn-sa, agus theich mi as Echo luath sa b'urrainn mi, ag èigheach an àrd mo ?chinn gu'm b'aithne domh neach-eiginn a b'urrainn |stad a chur air a' charbad-ola. Streap mi gu duineil frfearail ris a' bhruaich chorraich, chreagaich air mo ffbheulaobh, agus, nuair a bha mi air a' mhullach, ; thionndaidh mi mu'n cuairt, agus thug mi sùil air m'ais. Aig a'cheart àm sin, chuala mi fuaim, agus ^chunnaic mi an carbad-ola, is neul mòr de cheò domhail Simi'n cuairt air, a'dìreadh a'bhruthaich mu m'choinne-tamh-sa. Ghlac an t-eagal mi a rithist, agus chaidh Vmi air mo mhàgan troimh tholl mhòr a bh'anns ['a'challaid làmh rium. Thug mi sùil chugam is bhuam, lach nì cha robh r'a fhaicinn. An sin, dhearc mi aon uair rèile air an rathad strragach creagach os mo chionn, agus an tràth so mhothaich mi dealbhan mi-chinnteach, faileasach air seòrseiginn, is iad a'siubhal gu mail, sàmhach, aogail, seachad orm. Bha sabhal beag làmh opium, agus, an ceann ghreis, theann e ri dol air falbh comhla ri càch. B'e an carbad-ola bha air an 84 Bruadar. ceann, agus, 'na chois, thàinig cuideachd mhòr de dhealbhan gluasadach cobhanach. Bha iad so uile mòr, àrd, air an roinn a suas gu iomadh cailbhe beag agus-cho dubh ri speur na h-iarmailt aig druim na h-oidhche. Bha iad loma làn de shluaigh, agus mar a ghabh iad gu h-aogail seachad orm, is mise am folach a nìos am bruthach, bhruchd iad so am mach le canntaireachd,, agus aig an àm cheudna, chaidh miltean an deigh miltean de mheanbh-sholuis, is iad de chaochladh dath, air an lasadh a suas a staigh do na dealbhan siùbhlach so. An sin, ghlac an t-eagal mi aon uair eile, agus le uamhas aig mo chridhe, theich mi as a rithist, ag èigheach le guth làidir nach mise bu toileach fan-tuinn na's fhaide gus a' mhurt is an sgrios a bha'n dàn daibh fhaicinn. R. A. M„ Mar a Dh'ionnsaich na Sgitheanaich Iasgach an Sgadain. Bha e mòran bhliadhnaichean an deigh bliadhna Thearlaich mu'n d'fhuair muinntir an iar thuath eòlas air iasgach an sgadain. Is e an dòigh a bh' aca roimh sin air sgadan is iasg eile a ghlacadh, gàradh a thogail a mach air a' mhuir ris an canadh iad " cairidh " ; nuair thigeadh an làn a stigh, rachadh an t-iasg thairis air a' ghàradh; is, nuair a thilleadh an làn, rachadh I 'fhagail tioram air a' chladach. Bha cairidh mar so aig ceann Loch Shniseart, a bha ^anabarrach iasgmhor. Anns an t-sean aimsir, bha |roinn de oighreachd Mhic Ille Ohalum an sgire tShniseart; agus, leis a sin, bha còir aig na Rarsaraich "air aon latha 'san t-seachdain do iasgach a' chairidhè. i.B'e an latha aca-san, a h-uile Diar-daoin. Aon turas, p)ha mòran sgadain 's a' chairidh; ach, nuair thàinig ^Diar-daoin, an àite sgadain, bha i làn saidhean. Air lath'rn a mhàireach thàinig an sgadan air ais, is lean i e h-uile latha gu Diar-daoin, nuair thàinig an saidhean .a rithist. Lean so trì no ceithir de sheachduinean, is a h-uile Diar-daoin bhiodh a' chairidh làn saidhean. Is ann leis a sin thug iad na saidhein air muinntir Rarsair. Aig an àm a bha sin, bha iasgairean a' tighinn as an ^Olaind, is as an Fhraing is bho 'n Ghalldachd a dh' iasgach sgadain anns na Lochan Gaidhealach. Thig-ieadh iad le gàbardan mòra agus sgaoth de sgothan as il.;an deigh. Dh' fhuiricheadh iad 'san loch, gus an lìonadh iad an soitheach le sgadain, no gus an sguireadh an t-iasgach; agus bheireadh iad loch eile orra. Bha 86 Mar a Dh'ionnsaich na Sgitheanaich na coigrich sin a'tighinn bliadhna an deigh bliadhna, agus a'deanamh mòran airgid air; agus is gann a bhuannaicheadh muinntir na dùthcha an t-annlann dheth. Cha robh deisealan aca air son iasgaich no margaidh aig an àm, is a bharrachd air a sin, bha cìs cho trom air salann nach robh dòigh aca air fhaotainn idir. Gu sealtuinn cho doirbh sa bha e do mhuinntir an Airde-an-iar buannachd a dheanamh air iasgach an sgadain, faodaidh mi an eachdraidh bheag a leanas innseadh. Anns a' bhliadhna 1782, cheannaich Seumas Mac Dhòmhnuill, à baile Phort-Righ, luchd salainn an Lèite, agus thug e dhachaidh e air son feumalachd an iasgaich. Nuair a ràinig e dhachaidh, cha'n fhaodadh e punnd a chur am feum dheth gus an taisbeanadh an tigh-cuspuinn e. Cha robh tigh-cuspuinn aig an àm na b'fhaisge na'n t-Oban, agus b'fheudar falbh a sin leis an t-soitheach, agus leis an t-salann. Nuair a ràinig e an t-Oban, b'fheudar tilleadh dhachaidh a dh' iarraidh dithis urrais air son ceud punnd Sasunnach am fear, nach rachadh an salann a chur am feum air son nì eile ach an t-iasgach a mhàin. Bha nis an darna turus aige do'n Oban. Chaidh an sin an salann a chur air tìr, agus a thomhas, agus a chur air ais anns an t-soitheach. Fhuair e nis barantas cuspuinn, agus thill e dhachaidh, ach mu'n d' ràinig e, bha an t-iasgach seachad air son na bliadhna sin. An ath bhliadhna, thoisich iasgach an Loch Bhraoin, agus dh' fhalbh Seumas leis an t-soitheach air son an t-iasgach a leantuinn ; ach mu'n d'fhuair e mach air Ceann Ronaidh, thachair Cutter an tigh chuspuinn air, agus ghlac i an soitheach leis an t-salann is a h-uile sgoth is acfhuinn a bh'ann, bho nach robh barrantas cuspuinn aige air son na bliadhna 1783. Chaidh an soitheach Iasgach an Sgadain. 87 thoirt do Phort-Righ; cuid de sgioba a'bhàta a chur air bòrd oirre, agus a cur air acair anns a' chamas bhàn. Thàinig a nis smùid de ghaoth tuath: chaidh an soitheach 'na claran air a' chladach, agus an salann a dholaidh; agus chaill Seumas bochd a chuid de'n t-saoghal. An deigh mòran strì aig lagh, fhuair e chuid a b'feàrr air an tigh-chuspuinn, agus choisinn e luach an t-soithich, agus an t-salainn; ach chaill e iasgach dà bhliadhna air a sgàth. Aon sgeul bheag eile mu'n tig mi dh' ionnsuidh a'chinn-theagaisg. Bha Dòmhnullach eile am Port-Righ a dh' fheuch car air cuidhle an fhortain, agus cha mhòr nach robh an gnothach cho tubaisteach dha sa bha e d'a charaid a dh' ainmich mi. An deigh do'n iasgach sgur air son na bliadhna, bha ceathramh an tunna de shalann a chòrr aige. Cha'n fhaodadh e a chumail gus an ath bhliadhna, no feum sam bith eile dheanamh deth. Cha'n fhaodadh e thilgeil a mach air a' mhuir; ach b'fheudar da sgioba is bàta chur fad an t-siubhail do'n Oban leis, agus barrantas cuspuinn ùr fhaighinn air a shon. Chosg sin coig punnd Sasunnach da. Comhla ris a h-uile dragh a bha so, nuair a dh' inniseas mi gu'n robh aona phunnd deug Sasunnach do chìs air an tunna salainn gu dè 'n ionghnadh ged a bhiodh muinntir an airde 'n iar fad gun gabhail ris an iasgach. Feuchaidh mi nis ri innseadh mar thòisich na Sgitheanaich an toiseach ris an iasgach, le bhi ag aithris sgeula mu'n "Deasach mhòr," agus "Glagan Glùin." Aon bhliadhna, fada roimh bhliadhna Thearlaich, bha iasgach mòr an Loch Shlaopain 's an Eilean Sgitheanach. Bha mòran shoithichean le 'n cuid sgothan anns an Loch: Frangaich, Dùitsich, Goill, is 88 Mar a Dh'ionnsaich na Sgitheanaich Deasaich. Is e na Deasaich a chanadh iad ri muinntir Locha Fine. Bha aon Deasach ann a bha gu sònraichte mòr, làidir, agus bha e deanamh uaill mhòir as a neart. Bha e 'na chleachdadh aige bhi deanamh tòrr de'n sgadan air a'chladach fhad sa bhitear ga chutadh. Glè thric, thigeadh muinntir na dùthcha a dh' amharc mu'n cuairt; agus na'm faiceadh esan duine air an robh coltas làidir, thigeadh e air gun fhios, agus thilgeadh e do'n tòrr sgadain e. Bheireadh so spòrs dha fhèin, agus do choigrich eile bhiodh mu'n cuairt. Mu dheireadh, thàinig an naidheachd a dh' ionnsuidh nan cluasan aig Lachlann Mòr Mac Fhionghuin, no, mar a theirteadh ris, " Glagan Glùin " a bha comhnuidh an Suisnis. Nuair a chuala Lachlann an naidheachd, ars esan, " Stadaibh sibh-se, 'Illean, cuiridh sinn an spors tha so 'na tamh. Cha thilg e mise anns an dùn sgadain." An lath'rn a mhaireach, sgeadaich ee fèin an làn eideadh, agus thug e 'n cladach air far an robh an dùn sgadain aig an Deasach Mhòr, agus sheas e ri taobln an dùin cho neochiontach sa b' urrainn da; ach a' cumail a shùl thar a ghualainn. Cha b'fhad gus an do mhothaich an Deasach dha, agus las a shùil le gairdeachas : so far an robh an duine a b'fhiach a thilgeil anns an dùn. Dh' èalaidh e suas cho seòlta's ged a b'ann a' sealg fiadh anns a' bheinn a bha e, gus an d'fhuair e teann gu leòr gu leum air; ach ma leum, thionndaidh "Glagan Glùin," 's an glacaibh a chèile ghabh iad. B'ann a nis, thòisich an tuasaid, gach fear a feuchainn ris an fhear eile 'thilgeil 'san dun sgadain, is am fear eile a' feuchainn ri cumail as. Bha iad làidir le chèile; agus chaidh iad ris a'ghleachd cho diarrasach is gu'n robh iad a'sadadh clachan a'chladaich gach Iasgach an Sgadain. 89 rathad, gus mu dheireadh, chaidh iad a mach air a' mhuir a dh' ionnsuidh nan achlaisean. Rinn " Glagan Glùin " a nis aon spàirn mhòr, agus thilg e an Deasach air a dhruim air leac mhòir a mach air a' mhuir. Fhuair e leithid de chreanachadh 's gu'm b'fheudar a ghiùlan air bòrd an t-soithich, agus a chur a laighe. Chaidh " Glagan Glùin" dhachaidh air a shocair, cho fearail sa bha e riamh. An lath'rn a mhaireach, chuir an Deasach fios a dh' ionnsuidh " Glagan Glùin" e thighinn a dh' amharc air air bòrd an t-soithich. Nuair a chuala na coimhearsnaich so, dh' earalaich iad air gun dol ann. Cha robh teagamh aca nach robh rib air a chur air a shon. " An e gu'm biodh eagal ormsa," arsa " Glagan Glùin," " bho'n duine b'fhearr a chunnaic mi riamh?" Bha leithid de churam air na coimhearsnaich gu'n tachradh gu h-olc dha gu'n d'fhalbh sgioba de ghillean tapaidh comhla ris ge b'oil leis. Nuair ràinig iad an soitheach, chaidh " Glagan Glùin " a ghairm sios do'n t-seòmar far an robh an Deasach, ach dh' fhuirich na gillean air a'bhòrd-luinge. Bha an Deasach bochd 'na laighe gu cràiteach air leaba. Thug e failte chridheil air "Glagan Glùin," agus thuirt e gu'n robh e anabarrach buidheach dha gu'n d'thàinig e dh' amharc air. " Is tu a'cheud duine a chuir mo dhruim-sa fodham, agus 's iomadh duine tapaidh anns an deach mi sàs. An raoir, nuair a bha mi 'nam laighe mar so, a' cur nan car dhiom, mo chnamhan air am pianadh agus m'uabhar air a leagail, smuainich mi rium fhein gur iomadh duine a dhochainn mi bho'n thòisich mi air a'chleas aimideach ris an robh mi, agus bho'n is tusa a'cheud duine thug gu ciall nàdurra mi tha mi gu leigeil fhaicinn dhut an t-aith-reachas a th'orm air son a'chleachdaidh bha mi leanailt. Is iomadh latha bha mi duilich nach robh eòlas aig 90 Mar a Dh'ionnsaich na Sgitheanaich. muinntir na dùthcha so air iasgach an sgadain, agus nach robh iad a'gabhail cothruim air a' bheartas 'bha tighinn gus na cladaichean aca. Tha mi nis a'deanamh an tairgse so dhutsa; thig thusa h-uile oidhche fhad's a bhios sinn an so còmhla ris na gillean agam-sa, agus an ionnsuich thu na lìontan oibreachadh, agus nuair a luchdaicheas sinn an soitheach agus a dh'fhalbhas sinn dhachaidh, fagaidh mi sgoth agus a cuid lìon agad gus am faod thu an t-iasgach a leantainn thu fèin." Ghabh " Glagan Glùin" an tairgse gu toileach, agus b'e cheud fhear a mhuinntir an Eilein Sgitheanaich à" dh' iasgaich sgadan le lìon. Mar chomharradh air cho làidir sa bha "Glagan Glùin," tha leac mhòr a' deanamh drochaid thairis air] allt eadar Boraraig agus Suisnis, agus tha e air aithris* gu'n do ghiùlain " Glagan Glùin" an leac so bho1' aghaidh Creige faisg air ceathramh a' mhile air falbh^i agus gu'n do chàirich e thairis air an allt L Cha'n 'eil duine anns an sgire an diugh a chuireadh car dhi leis' fèin. Tha an drochaid so air a h-ainmeachadh ah] deigh " Glagan Glùin " gus an lath an diugh. I. D. M. ; Para Donn an t-Sugraidh. " Is rìoghail mo dhream." Is e so facal-suaich-eantais Clann Ghriogair a' toirt iomraidh air an stoc uasal bho'n do chinn iad. Is iomadh sgeulachd agus òran Gàidhlig a tha air an aithris's air an seinn gus an la'n diugh feadh na Gàidhealtachd mu euchdan 'agus mu dheuchainnean iomadh curaidh d'an treubh .chlaoidhte, bhochd so, mar a bha iad air an magadh [agus air an creachadh, an ainm, is am fearann air a (thoirt uapa; agus, 'nam measg, tha an sgeul a leanas |mu " Phara Ruadh," no, mar theireadh cuid ris, " Para Bonn an t-sùgraidh." 'S ann a mhuinntir Bhraid-Albann bha Pàruig. Bha e air an Fheill-Fhaolain an Cill-Fhinn nuair [a thug na h-uiread de nàimhdean ionnsuidh air. [Mharbh e aon, agus leon e ochdnar dhiubh; agus air son sin, dh' fheum e teicheadh as an dùthaich. Thug è Srath Spè air, agus bha e iomadh latha ''ga fhalach fèin feadh mhonaidhnean agus fhrithean [Shrath-Spè agus Bhanbh. An drasd agus a rithisd, ^thigeadh e fèin agus fear no dha de luchd-leanmhainn a muas a thogail creiche o na tuathanaich mhòra agus na |h-uaislean a bha chòmhnuidh anns a choimhearsnachd. Oidhche de na h-oidhcheannan, thàinig Para Ruadh [agus a chuid dhaoine do Bhaile-Chè, agus ghabh iad : sealbh na h-oidhche ann an Tigh-òsda, far an do laigh |iad air òl nach bu bheag. Cha luaithe ràinig iad am baile na chuireadh sanas a mach an ear 's an iar. I Chaidh òrdugh a thoirt do'n chaileig a bha frith-Kèaladh nan siollagan i a dh' èisdeachd gu mion ris gach facal a theireadh iad, Ios gun tuigeadh muinntir a' bhaile ciod an t-olc bha an aire Phara Ruaidh. Am measg iomadh rud eile, chual i gu'n crochadh iad fear-an- tighe moch air mhadainn. 92 Para Donn an t-Sugraidh. Rinn muinntir a' bhaile ullachadh mòr feadh na h-oidhche, agus chaidh a shuidheachadh gu'n cuairtich-eadh iad an tigh-osda aig bristeadh na fàire, agus gu'n glacadh iad Para Ruadh beò no marbh. Fad na h-ùine so, bha Pàruig agus a dhaoine sìneadh air òl air a leithid de dhòigh's gu'n robh iad mu 'n d' thàinig a' mhadainn ann an droch cor gu iad fein a sheasamh no a dhìon anns a' chomhstrith a bha gu tòiseachadh a chlisge. Gus an gnothach a dheanamh na bu mhiosa do Pharuig agus da dhaoine, ciod a rinn a' chaileag a bha frithealadh orra ach gu'n do lion i an gunnachan làn de chabhruich, air ait 's nach gabhadh urchair cur asda nuair a thigeadh teinn air na laoich. Aig an àm a chaidh a shocrachadh, chaidh clag na h-eaglais a bhualadh. Cha luaithe chuala MacGriogair 's a dhaoine so, na ghrad-leum iad air an casan: ghlac iad an armachd, agus thug iad aghaidh air bhi mach. Ach bha an tigh air a dhìon aig gach oisinn. Sheas na Gàidheil gu dalma, duineil, agus thug iad ionnsaidh air bealach a dheanamh troimh an t-sluagh; ach bha an cuid ghunn-achan gun mhath dhaibh, agus cha robh aca air ach gèilleachdainn gun dùil gu'm faigheadh iad fiù cothrom, teichidh. Mar so chuireadh an sàs Pàra Ruadh. Chaidh a ghleidheadh gu teann fo ghlais, agus' goirid as a dheigh sin, thugadh gu Dun-èideann e fo chruam geard làidir shaighdearan, agus ann an Dun-èideann chrìochnaich e a bheatha fo làimh a chrochadair. Sin agaibh, ma ta, mar thachair do Phara Ruadh bochd; agus gus an latha an diugh's iomadh sgeul math a bhios seann daoine ag innseadh air, air. feadh a' Bhraid-Albann. M. C. Duanag [Ann an aimsir gheamhranta na bliadhna so, thachair dhomh a bhi air chuairt's a Ghàidhealtachd mu Thuath, agus anns an t-seòmar's an robh mi gu tric 'nam aonar bha dealbh mnatha fa m' chomhair ag amharc a nuas orm le cuimhneachannan bho'n aois a dh' fhalbh, agus a dh' aindheoin fuachd na gaillinn cho-eignichteadh na roinn so bhuam.] O sìn an so a nall mo chruit Gus 'n toir mi ruith air òran, Gus am faigh mo mheòir air feadh a' phuirt A's mìne 'leigeadh leòn diom. Nach iad roinn air fhonn do 'n " Chuideachd Dhuibh " A's fhearr air cluith's an Eòrpa, Na h-àrmuinn thrèin's an aimhreit gheur Gun amhuil sgeul an gleòis doibh ? No 'n tog mi seisd do " Chabar-Fèidh," ¦Mo bhuidheann fhèin's mo sheòrsa, A' ghaisridh ghleusd' le 'n lannan geur Nach abair gèill ma's beò iad ? O! cha-n e sud thug sunnd no tlus, No fonn deadh-phuirt do m' mheòirean, Ach Eili dhubh a's fìnealt cruth, Gach teud's a chruit bheir ceòl di. O's is, mo chailin theirinn dubh A's gile cruth na'n neòinean, A's mìne rèim 's a's sèimhe guth Na tha de dhuis's a' Cheòlradh. ¦ Orpheus. Sgeulachdan air son na Cloinne. Mar a bhrath na coin am Maighstirean. An ceann tuath Uidhist, is e croitearan a' chuid is mo a th' ann, agus cha mhòir nach 'eil aig a h-uile h-aon dhiubh each beag agus cairt bheag air son bhi tarruing an tobhair, agus na mòine agus a dheanamh nithean eile timchioll air an tigh agus an fhearainn. Tha coin glè phailt ann, oir cha mhòr tigh anns nach 'eil fear dhiubh. Tha tràighean mòra briagha geal de ghainmheach timchioll an Eilein, ach ri stoirm mhòir de ghaoith dheas, tha an cladach uamhasach fiadhaich. O chionn beagan bhliadhnachan, thàinig gaillionn gharbh aon oidhche 'san earrach, agus chaidh soitheach anns an robh crodh—-chuid mhòr dhiubh gamhna na bò-allaidh—a bhristeadh air sgeir nach robh fada o thìr. Chaidh na daoine a shabhaladh, ach thòisich closaichean a' chruidh tighinn air tìr air a' chladach. Bha 'n fheòil cho math is gu deanadh i feum do dhaoine, an Eilein, ach is ann a dh' òrduich an luchd-lagha an tiodhlacadh. Bha gnothaichean gann am measg nan daoine, agus fhuair fear agus fear pìos de'n fheòil, ach chaidh chuid bu mhò dhith thabhairt uapa, agus a chur fo'n talamh. Coma co-dhiù, thog dithis dhaoine calma tapaidh bha am baile àraidh, orra mu mheadhon oidhche le spaidean agus piocain, agus fion iad baraille am fear' de'n fheoil, agus thug iad dachaidh i. Chuala am Maor-sithe an rud a chaidh a dheanamh,-agus chaidh iarraidh air fhaighinn a mach cò thog an, fheòil. Nis is e duine geur thuigseach a th' anns a\; mhaor. Tha e beò fhathast, agus e 'na dhreuchd an< Mar a bhrath na coin am Maighstirean. 95 eilean àraidh faisg air Uidhist. An uair a thàinig beul na h-oidhche, chaidh e cuairt troimh 'n bhaile so. Bha na daoine air sgur de'n obair, agus na cairtean aig ceann nan tighean. Cha do leig e nì air : theireadh e, " Tha feasgar math ann " no " Am beil sibh gu math an nochd ? " ri duine an sud is an so a thachradh ris; ach nuair a bha e dol seachad air cairt àraidh, chunnaic e cù an tighe ag imlich gàd iaruinn na cairt, agus beagan thighean air adhart, chunnaic e cù eile deanamh an ni ceudna air cairt eile. " Nis," ars esan ris fèin, " tha fhios agam nach imlich na coin an stuth grod is àbhaist na croitearan a bhi cur air na cairtean, oir cha fhaca mi cù ga dheanamh riamh." Chuir e mu chuairt, agus chaidh e dhachaidh. Cha dubhairt e guth ri duine. An ath fheasgar aig an àm cheudna, chaidh e air an dearbh chuairt bha e 'n raoir, agus chunnaic e na coin aig na cairtean air an dòigh cheudna. " Nis," ars esan, " cha'n 'eil an so ach geir na bò-allaidh chaidh a shuath-ath ri cuibhlidh agus gàd nan cairtean, agus tha na coin a' faighinn fala na feòla." Fhuair e ughdaras o'n ;t-Siorram agus rannsaich e na tighean so agus fhuair e làn baraille a dh-fheòil, agus rud math geir anns gach i/tigh. Chaidh a h-uile nì chur fo'n talamh, agus bagraidh [glè chruaidh a dheanamh orra nan togadh iad a rithist j?i, gur e am priosan an àite. Ghabh na daoine, cha'n ann |a mhàin ionghnadh dè mar fhuair am maor a mach an |fheòil, ach a leithid de eagal agus nach do bhean iad grithe tuilleadh. Cho fad agus e bha am maor anns an lEilean, cha d' fhuair na croitearan riamh am mach mar bhrath na coin am maighstirean. Sin agaibh duine Kgeur, agus tha mise cinnteach nam biodh e am baile tmòr, gu'm biodh e na b' àirde 'na dhreuchd na tha e. Calum Mac Artur. 96 Na Sithichean. Na Sithichean. Re mòran ùine, bha'n amaideachd a b' fhaoine air a creidsinn feadh Galldachd agus Gàidhealtachd mu thimchioll nan daoine Sìthe. Do rèir na h-eachdraidh thàinig a nuas d'ar n-ionnsuidh, anns na sgeulachdaibh spleadhach a bha air an aithris umpa air feadh na dùthcha, bha iad 'nan creutairibh neo-shaoghalta, guanach, eutrom, do-lèirsinn do shùilibh dhaoine, ach nuair bu toil leo fèin e, a' sìor ghluasad air an ais agus air an aghaidh, a làthair anns gach cuideachd; agus a mach air gach còdhail. Bha aca so, ma b' fhìor, an còmhnuidh an uamhaibh fada fo thalamh, an uaigneas ghleann, agus fo gach tolman uaine. Chuireadh as an leth, gu'n robh iad a' sealbhachadh àrd-shubhachais 'nan tallachaibh rìomhach fo thalamh; gu'n robh aca cuirm shuilbhearra air àrnaibh àraidh, le ceòl bu bhinne na aon ni chualas air thalamh; agus gu'n robh am maighdeanan ni b' àillidh' na uile òighean an t-saoghail so—iad do ghnàth ri aighear agus ri dannsa, gun sgìos gun airsneul; ach 'na dheigh so gu lèir, gu'n robh sìor-fharmad aca ri muinntir an t-saoghail so: a h-uile togradh aca gu brìgh gach sòlais a dheothal uatha,-agus domblas a thilgeadh anns gach deoch a bu mhìlse. Anns na linnibh dorcha chaidh seachad, bha gach bàs obann, gach sgiorradh agus dosguinn, air a chur as an leth; goid naoidheana, agus gnàthachadh iomadh druidheachd, nach fiach aithris. Mar bha anns gach dùthaich 'san àm sin daoine cuilbheartach seòlta, a bha mealladh na muinntir shocharaich le 'n gisreagaibh faoine, 's ann, ma b' fhìor, o'n leannanaibh sìth a thàrmaich iad an t-eòlas a bha iad a' gabhail os làimh a bhi aca. Ged a chaidh an saobh-chràbhadh so, agus iomadh amaideachd eile de'n t-seòrsa so air chùl, an tomhas 97 mòr feadh na Gaidhealtachd, agus ged a tha 'n t-iarmad de na tha làthair a' teicheadh roimh ghathan dealrach an t-Soisgeil, mar a sgaoileas ceò na h-oidhche roimh èirigh na grèine, is iomchuidh an ni, gu'm biodh fios aig daoine cionnus a thòisich an fhaoineachd amaideach sin. Chìthear so an eachdraidh na dùthcha. O chionn dà-cheud-deug bliadhna agus còrr, chaidh creideamh nan Druidh a thilgeadh gu tur bun os ceann. Bha geur-leanmhuinn ghuineach air a dheanamh orrasan a ghnàthaich e. Bha iad air am fògradh o ionadaibh còmhnuidh dhaoine; agus air an co-èigneach-adh gu tèarainteachd iarraidh an glinn uaigneach, agus an uamhaibh ùdlaidh nan creag, far am faigheadh iad an creideamh a ghnàthachadh gu foighidneach an dòchas gu'm faigheadh iad saorsa uair no uair-eigin o'n chruaidh-chàs o'n robh iad a' fulang. Bha na Lochlannaich 'san àm sin, ag aideachadh creideamh nan Druidh, agus fhuair mòran de na chaidh fhògradh as an dùthaich so dìon agus fasgadh uatha. Bhrosnuich iad so na Lochlannaich gu èirigh as an leth; agus tha eachdraidh na dùthcha 'g innseadh dhuinn, gur iomadh oidheirp a thug iad, linn an deigh linn, aicheamhail a thoirt a mach as an leth. 'S ann 'n an aobhar-san a thàinig iad 'n an cabhluichibh a thoirt sgrios le teine agus claidheamh air gach àite 'san robh eaglaisean an t-Soisgeil no tighean Mhanach air an suidheachadh. Fad na linn sin, bha mòran de na sagartaibh Druidh-neach 'san tìr so, aig an robh còmhnuidh, mar chaidh a ràdh, anns gach doire, agus anns gach fàsach uaigneach. Chum an àireamh a chumail suas bu ghnàth leo mnathan agus clann a ghoid air falbh, agus gach cothrom a bha 'n an comas a ghabhail, chum an uireasbhaidh a dheanamh suas mar a b' fhèarr a dh' fheudadh iad. Bha iad innleachdach, seòlta, am feadh 98 Na Sithichean. 's bha muinntir na dùthcha aineolach, dall; thug iad, mar so, air an t-sluagh a chreidsinn gu'n robh aca fiosrachadh os ceann nàduir ; agus o'n àm sin, thòisich eachdraidh nan daoine sìth. So ainm a bhuineadh gu h-àraidh do shagartaibh nan Druidh. B' e'n gnothuch-san reachdan a shocrachadh, agus sìth na dùthcha a chumail suas. Chum iad am mòid air tulachaibh uaine, air càirn Matha, agus air beanntaibh àrda; agus, an lorg so, tha mòran de na h-àitibh air an ainmeachadh gus an là 'n diugh, Dùn-sìth, Oarn-sìth, Sìth-bhruth, agus iomadh ainm eile de'n t-seòrsa sin. An deigh do na Druidhibh so bhi air an cur fodha, smuainich daoin' aineolach, o 'n eagal a bh' aca rompa, su 'n robh iad fathast air mhodh neo-shaoghalta a chòmhnuidh 's na h-ionadaibh sin. A thaobh na cumhachd a bh' air a chur as leth nan daoine sìth, bha e air 'ainmeachadh, druidheachd a' dearbhadh dhuinn gur ann mar chaidh a ràdh a thòisich an eachdraidh amaideach sin. Tha e gu h-àraid air innseadh mu 'n timchioll, gu 'n robh amannan sònraichte ann, anns nach robh e sona teachd an gar d' an sìth-bhruth, gu h-àraid air oidhche Shamhnadh agus Bhealltuinn. 'S ann gun teagamh o chleachdadh nan Druidh a thàinig so a nuas; oir b' iad so an dà chuirm mhòr aca-san: agus is dùth dhuinn a smuaineachadh, gu'n oidhirpicheadh iad daoin' a chumail air falbh an àm nan co-dhailean sin, fhad 's a bha iad fèin a' cleachdadh nan deas-ghnath sin. Agus o nach b' urrainn daibh sin a dheanamh as eugmhais teine's e so a thug a nuas a' bharail gu bheil teine r'a fhaicinn air na sìth-bhruthaibh sin, air co-ainm nan àm sin. Mar so chithear cionnus a thòisich eachdraidh nan daoine sìth, d'an robh cho liuthad aon a' toirt creideis, gus o chionn ghoirid, an iomadh cearn de'n rioghachd. an gaidheal. An t-Each. 99 An t-Each. Tha mi creidsinn gur e 'n t-each, am measg beoth-aichean an t-saoghail, beothach is feumala do dhuine, agus cha'n 'eil beothach air an t-saoghal air am bheil urad de ghràdh agam fèin agus a tha agam air each. Cuidichidh an t-each daoine aig obair, agus cuidichidh e iad a' siubhal o àite gu àite, agus cuidichidh e iad a' cogadh an aghaidh an nàmhaid. An uair a bha mi anns na h-Innsean-an-ear, bha each dubh agam car tamuill, agus bha e, mar a their iad, cho luath ris a' ghaoith. Bha sinn aon là aig Field day, agus bha 'n talamh cho tioram leis an teas is gu'n do shearg am feur. Bha againn ris na h-eich a chur 'nan dian-ruith suas an raon fad mu chùig ceud slat. Bha na daoine a bha air thoiseach ceart gu leòir, oir chitheadh iad c'àite an robh iad a' dol; ach bha na daoine a bha leantainn air an tacadh's air an dalladh leis an duslach bha ag èirigh mu chuairt dhoibh. Nuair a chaidh sinn mu dhà cheud slat, dh'fhairich mi 'n teach ag èirigh fodham a' leum anns an athar; ach, an tiota, bha e air a chasan a' ruith mar na h-eich eile. Nuair a bha sinn a' tilleadh bha sinn a' coiseachd, agus cha robh an duslach cho trom. Thug mi 'n aire do 'n àite anns na leum an t-each, agus chunnaic mi seòrsa de chàrn clachan agus talamh mu chùig troidhean air àirde. A nise, mur b'e gu'n d' thug an t-each an aire do 'n chàrn, agus leum thairis air, bhiodh mi fèin agus e fèin, mar a their iad, air a dhol à cnàimh na h-amhaich. Nuair a bha sinn a' fuireach am Meerut, bha againn ri dhol gu Camp of exercise gu Imla Kera, agus thug sinn mu dheich là air an t-slighe. Is each glas a bha agam aig an àm ud, agus nuair a ràinig sinn an raon thog sinn bothain cainbe. Bha agamsa ri seal tuinn an deigh nan daoine a bha tinn, agus aig ceann gach 100 An t-Each. seachduin bha agam ris na daoine a bha ro thinn a thabhairt gu ruige Central Hospital an Roorkee, a bha mu ochd mìle air astar uainn. Bha na daoine a bha tinn air an giulan air rud d' an ainmich iad Dooly anns na h-Innsean — is e sin seòrsa de leabaidh bha 'n crochadh ri ceithir oisinnean o chabar mu dheich troidhean air fad. Bhiodh ceithir Innseanaich a' giùlan an rud so air an guaillean, dithis air thoiseach agus dithis air dheireadh, agus ged a bha duais mhath aca air son sin a dheanamh, bhiodh iad an dràsda's a rithist a' cànran ri chèile: " Tha mi 'n dòchas gu'm bàsaich e; tha mi 'n dòchas gu'm bàsaich e," a' ciallachadh an duine a bha iad a' giùlan. A cheud sheachdain a chaidh mi leis na daoine a bha tinn gu ruige Roorkee, liubhair mi iad do luchd riaghlaidh an Central Hospital, agus dh' fhan mi fad an fheasgair an cuideachd dithis de 'n luchd-dreuchd an Roorkee College air na chuir mi eòlas an uair a bha sinn a' dol gu Imla Kera. Nuair a thuit an oidhche thog mi orm air m' ais leis an each ghlas. Chaidh sinn troimh abhainn air taobh am mach Roorkee, agus ged a bha 'n oidhche rudeigin dorcha, cha robh eagal orm nach deanainn am mach an raon. Bha 'n dùthaich eadar Roorkee agus an raon fàsail; cha robh tigh ri fhaicinn o cheann gu ceann; agus cha robh urad agus frith-rathad a leanainn. Tha beothach fiadhaich ann d'an ainm Jackal, rudeigin coltach ri madadh-alluidh. Bithidh iad a' falbh 'nan treudan cuideachd, eadar fichead agus dà fhichead an àireamh, is anns an oidhche tha iad cunnartach. Cha robh mi fada air mo shlighe gus an cuala mi'n glaodh aca, agus cha b'urrainn mi dheanamh am mach gu dè'n taobh dhiom air an robh iad. Ach chuala an t-each iad cho math riumsa, agus am mach a ghabh e mar shaighead à bogha, agus bu cho math dhomh feuchainn ri each An t-Each. 101 iarainn a chumail air ais le srian agus esan. Mu dheireadh thubhairt mi ruim fèin, ged a bha creagan agus sluic 'san t-slighe, gu'n deanadh esan am mach an rathad na b' fhearr na b'urrainn mise a dheanamh; agus thuig mi gu fìor, oir thug e mi fèin agus e fèin gu sàbhailt gu 'n raon agus e sruthadh le fallus. Nuair a bha sinn a' tilleadh air ais gu Meerut, bha mise air deireadh air càch a' tabhairt an aire gu'n robh luchd-giùlain nan doolys a' deanamh an dleasanais. Air aon mhaduinn bha sinn a' dol seachad air achadh far an robh Innseanach a' buain chuilcean lus-an-t-siùcair. Thubhairt mi ì'is 'na chainnt fèin: " Tabhair dhomh fear dhiubh sin, agus bheir mi dhuit aon anna." A nise, cheannaicheadh anna deich dhiubh; ach cha d'thugadh e dhomh e. Thionndaidh mi an t-each's thug mi air leum gu ruige an t-achadh ; tharrainn mi mo chlaidheamh agus thubhairt mi ris an duine, " Tabhair dhomh fear dhiubh sin." Ghearr e fear, agus thug e dhomh e. " Tabhair dhomh fear air son an eich," thubhairt mi. Ghearr e fear eile agus thug e dhomh e. Thilg mi leth anna dha, agus thill mi gus an rathad, agus is ann ris an each a chòrd cuilc lus-an-t-siùcair. Gu dè a tha an t-òran ag ràdh mu— " Each glas nan ceum steudach ? " Cha'n 'eil duine air an t-saoghal is tàireala na duine a ni droch dhìol air each. Alasdaie Mac a'phearsoin. SGEUL EIBHINN ! SGEUL EIBHINN! FEUCH SO! FEUCH SO! LATHA MOR NA GAIDHLIG AM FAGIJS ! Tha fear-deasachaidh "An Sgeulaiche" a' cur roimhe duais £i a bhuileachadh gach mìos air ùghdair an sgeul is fearr a ruigeas a làmh roimh cheud là a' mhìos, AIR A' CHUMHNANT SO : Gu'm fo-sgrìobh ùghdair an sgeòil ainm fèin air an dearbh theisteas so shìos, anns an àite shònruichte, agus gu'n cuir e stigh e, an cois an sgeòil, do Fhear-deasachaidh An Sgeulaiche, 7 Sraid Cathcart, Grianaig. AN TEISTEAS. COMH-DHEUCHAINN NA SGEULACHD. ANNS "AN SGEULAICHE." Fhir-deasachaidh—Tha mi an so a' toirt mo bhriathair gur e mi fhèin a chuir ri chèile an sgeul a dh' ainmich mi (An so cuir ainm an sgeòil) agus nach deach e riamh a chur an clò. Tha mi a' fagail agad breith a thoirt air mo sgeul. Cha chuir mi an aghaidh na breith sin ; ach gabhaidh mi rithe gu toileach. Ma mheasar fiù mo sgeul is gu'm faigh mi duais £1 air a shon, fàgaidh mi agad làn sheilbh air, agus comas a dheanamh leis mar mheasas tu iomchuidh. A.inm. Aite-còmhnuidh.. 4 0 I I I Sgud a roach an duilleag so, agus cuir a stigh i le do sgeul roimh an cheud latha de'n Deicheamh Mios, 1909. Air a thaobh-san, tha Fear-deasachaidh "An Sgeulaiche " a' gealltainn £1 a chur a dh' ionnsuidh an neach leis an leis an sgeul a thoilleas a' cheud àite anns a' chomh-dheuchainn, an ceann ceithir sheachdainean an deigh dha an sgeul fhaotainn; agus na sgrìobhaidhean eile nach eil cho math a chur air an ais dh' ionnsuich na feadhnach d' am buin iad, an taobh a stigh de'n àm cheudna. DO YOU SUFFER from Sore Eyes.'* RHEUMATICS. I offer Relief and Cure. This is not merely a wild statement similar to that made by Vendors of patent medicines, as I can furnish overwhelming evidence as to its reliability and truth. If you suffer from Rheumatics, Gout, Sciatica, or any kindred ailment, no matter in what part of the body it may be located, write to me. FREE TEST You can test my remedy without pay-Deformity of the hands In ing nie a penny of general Chronic Articular your money. Kheumatitofc 7?pe No. 2 If doctors' pre-' scriptions and every other kind of treatment have failed to relieve you, it does not matter, write to me just the same. Do not suffer the agonising torments of your complaint one moment longer than you can help. Thousands have answered this advertisement and have been cured; I myself am a living testimony to the marvellous effects of a wonderful remedy, and sufferers deserve no pity who neglect to avail themselves of the opportunity which they now have of obtaining a genuine and expeditious cure. Address your letters or post-cards personally to me, merely stating that you wish a cure for Rheumatism, etc., ana mention in which part of the body it is located, and I will send you the remedy immediately. John A. Smith, 4027 Bangor House, Shoe Lane, London, E.C. If your eyes are sore and red, or your eyelashes fall out, it spoils your looks, makes you) feel uncomfortable, and there is danger of dirt and dust getting into your eyes and causing intense pain or permanent injury. Recollect, too, that you are running serious risks of worse evils in the future if you neglect your eyes now. What you need is SINGLETON'S EYE OINTMENT, a remedy that has been working marvellous cures for upwards of 300 years in cases of cold and inflammation of the eyes, bad eyes after measles, scarlatina, etc., styes on the eyelids, and every other fonn of eye illness. Singletons Eye Ointment is supplied by all Chemists and Stores in ancient pedestal pots for 2/-. Send to-day to Stephen Green, 210, Lambeth Road, London, for his family handbook. " How to preserve the Eyesight," full of facts you ought to know, which will be sent FREE to any reader. The IDEAL POLICY INTRODUCED BV THE BRITISH HOMES ASSURANCE CORPORATIOH, Ltd. provides Life Assurance without Medical Examination. Generous Loan and Surrender Values- -Amounts endorsed on Policy and guaranteed. After Third Year No Lapsing—Transferable World-Wide Indisputable. Example: Age Next Birthday,.....21 Amount of Insurance, - £101 Payable at age of 55, or previous death Premium, £2 15s 3d per annum. Guaranteed Options at end of 20 years: Paid-Up Insurance, £60. Loan Value, £40. Cash Surrender Value, £45 and profits. OTHER SPECIAL BENEFITS. Por full particulars send post-curd to M. GREGORY, Managing Director, 6, Paul Street, Finsbury, London, E.C. AGENTS WANTED. EXCELLENT PROSPECTS A Mother's Testimony Mrs. S M. Bennett, 6 Downend Rd.. Ashley Down, Bristol, writes:— AUG. 11, 1908 " I have much pleasure In enclosing you the photo of my little daughter Eileen aged 8 ronths* She ha ¦ been fed on Neave's Food from birth, has never had a day's illness.and on no occasion have I found It necessary to give her medicine." Neave's Food has lor more than 80 years been the talant diet ol hundreds ol thousands ol strong and healthy men MdSo°ld'ni/- and 2/6 Tins, also 4d Packet'. Writ for a useful booklet, " Hints about Baby," by a Trained Nurse. Post-card to Josiah R. Neave & Co., Fordlngbrldge via Salisbury. Qratis and Post Free. Comely Women —By— JOHN STRANGE WINTER (Mrs. Arthur Stannard), Author of "Booties' Baby, ' "Lady Jennifer," etc. In this popular and and practical booklet, Mrs. Stannard discourses on effective and rational treatment of the hair and skin, and records her personal experiments in evolving her now well-known Toilet Preparations. She invites every reader of these lines to write her for a copy of the 4th Edition, which will be sent to any address, free of cost, if this magazine is named. THE LADY OF FASHION says—" Considering how important to all the rational care of personal appearance is, it can only be a gain to readers when a popular writer will use her influence in this direction." Address Letter or Post Card to JOHN STRANGE WINTER, York House, Hurlingham, London, s. W. No more worry about Washing Day IF YOU HAVE THE SUNRISE 1 WASHING MACHINE Cheapest and most effective Washer on the Market. Price only 35/- Carriage Paid. Write for particulars of FREE TRIAL— The Sunrise Washing Machine Co., 75 Harper Bldgs., Holloway Road, N. AGAINST MOSQUITOES, SANDFLIES, GNATS, MIDGES, HARVESTERS, 13 A ¦\ SURE .". DEFENCE AT HOME AND ABROAD. A FEW OPINIONS, Great Britain. "It is the only safeguard that T know against the midges, but it is a sure one." " I have used 'Muscatel' and found it the only remedy for keeping off midges. Anyone going to (he Highlands will find great relief iu the use of it." "I find it simply invaluable during fishing. I have only to dab it on and I am never troubled It's splendid.'* Norway, "Please send me six bottles of 'Muscatol.' I found it of great value in Norway last year." Egypt. "' Muscatol' is the best thing she has had for mosquitoes and midge bites." Northern Nigeria. "I found it invaluable. It gives absolute protection against mosquitoes, sandflies, and other insects. I never intend to be without it in future, and strongly recommend it to all travellers in tropical countries." Jamaica. "I find the 'Muscatol' a charm against mosquitoes." The Congo. "The 'Muscatol' for insect bites is very fine; it is one of the very best things I ever had." Special Sprinkler Bottle for the Poeket, - 1/2 Large Sprinkler Bottles, 2/-, 3/3, and 5/3. Poit Free. Full Particulars gladly sent on request. "MUSCATOL" f$ PREPARED ONLY BY FRANK A. ROGERS, Chemist, 327 Oxford Street, LONDON, W. THE FINE ST Motor Lubricating Oil SUPPLIED DIRECT BY THE MANUFACTURERS. ON APPROVAL. PRICES— In 40-gallon Barrels. In 12-gallon Drums. In 5-gallon Drums. |/9 per Gall. 2/- per Gall. 2/3 Per Gall. Carriage paid. A Trial tuill prove the quality to be the best you have ever used. BUTTERWORTHS LIMITED, mJSSRS^. LIVERPOOL. ESTABLISHED 1850. Huge Success MacNaught'a Curative Skin Ointment. The Greatest Cure for Skin Diseases. ITCH, RINGWORM, and ECZEMA CURED. In POTS, Post Free, 2/9, and 4/6 each. Also, MACNAUGHT'S MEDICAL TAR SOAP (Almost Solid Tar). CAKES, Poet Free, 8d each. MAGNAUGHT BROTHERS, 4 West Blackhall St., GREENOCK IF TOU SUFFER send Postal Order at once. 09455?2945 PERMANENT PROTECTION AGAINST FIRE kyl-fyre THE FIRE EXTINGUISHER. ENTIRELY OF BRITISH MANUFACTURE. Your Houses, Offices, Business Premises, Yachts, Ships, Motor Launches, etc., can be more efficiently and more cheaply protected against fire with " Kyl-Fyre" than any other Extinguisher. HAS NO EQUAL FOR PETROL FIRES. THE BEST INSURANCE OBTAINABLE. BEWARE OF WORTHLESS IMITATIONS. Price only q Each. Solid Brass or Nickel-Plated for Motor Cars, Price 10/6 eaeh- -FULL PARTICULARS FROM- "KYL-FYRE," Ltd., EASTBOURNE. Late of Brompton Hospital. HARDY'S BROMPTON CONSUMPTION and COUGH SPECIFIC. TB.E LUNG SAVER, For Coughs, CoUU, and Lung Complaints. Gives instant relief and certain cure. Highly recommended by the Medical Profession. Prepared by GEO. HARDY. • Price, i/ij & 2/9, of all Chemists, or Post Free. HARDY'S BROMPTON COUGH LOZENGES The Original and Genuine, in boxes only, never sold loose. Every box is wrapped in Government stamp and bears Hardy's label. Price, i/ijd. Depot—42 Waterloo Road, s.E. SUPPLIED TO THE ARISTOCRACY.' On Sale at u-l BOOTS' DEPOTS. C. & G. KEARSLEY'S ORIGINAL WIDOW WELCH'S PILLS. Prompt and Sellable. For Laches. The only Genuine. Awarded Certificate of Merit. ?i?»°™rmU'.?iTlt,l.M}-. °"lerecl !>y Specialist* for im I ifom *S 'fPf1' Computet*. Sold in lioics, fro,?nn^91;0',""('li;m,"'8;or',ollt free 1/2 and 2/10 ericS E," SB Wept S.E.|,fiW manhood! How lost, How regained. Should de read hu all Vouno and mlddlk-aukd men, iieino the flhst and only authentic work published. KNOW THYSELF. A CLOTH BOUND TREATISE on NERVOUS and GENERAL DEBILITS", MENTAL DEPRESSION, LOST VIGOUR and VITALITY. PREMATURE DECLINE, and most WEAKNESSES and DISEASES OF MAN, their CAUSE and CURE. Was the first book of its kind offered to the Public, and to Weak Men will teach them how to take their place amongst those who by manly capabilities have been more fortunately favoured. Remarks on how to regain and retain the powers to advanced age, the best means of restoring brain fag, impaired memory, incapacity for study or business, to the married and those about to marry its teachings are invaluable, guarding them against the evils to which the inexperienced are liable, INSTRUCTS YOU, and is the only original work published. Sent in plain cover sealed, postage paid to any address for 6 penny stamps. ¦ < Write GOULD'S LABORATORY, BRADFORD. Copyright.] [Name Ihii Paper. New Patterns-Tweeds, Blankets Knitting: Yarns. killin woollen mills CARRIAGE PAID on Wool received and Goods sent. Customers' Own Wool Made-up or Exchanged for Goods. Enquiries esteemed, and all particulars from J. Q. WILSON, Manager. JOHN CAMERON & SON, KILLIN, PERTHSHIRE. GUTH NA BLIADHNA. Leabhran raitheil da=theangach. Is e cuspair an leabhrain so cùisean cudthromach an là'n diugh, a tha chum tairbhe nan Gàidheil, a dheasbud. Tha sin 'ga dheanamh an dà chuid an Gàidhlig's am Beurla nan Sasunnach. Bu chòir do gach neach a tha cur uigh anns a' Ghaidhealtachd is anns a' Ghàidhlig an leabhran so a leughadh do ghnàth. Tha còrr is ceud taobh-duilleig anns an leabhran ainmeil so is gach tè dhiubh a' giulan nan smuaintean is luachmhoire anns a' chainnt is ealanta. Tha GUTH NA BLIADHNA air a chur am mach uair's an ràithe, agus is i a' phrìs bhliadhnail 5/- no $1,240. saor leis a'phost. Ach faodar a cheannach aig ceann gach ràithe bho leabhar-reiceadair no bho reiceadair phaipear naidheachd. clàb-amais (An Samhradh, 1909). 1. Saorsa as aogais fearainn : am bheil e comasach t le A. M. E. 2. Bàrdachd an la'n diugh, le C. M P. 3. Eòlas mu ghnèithean-daonnda na h-Albann, le Ruaraidh Arascain is Mhàirr. 4. History in Schools. 5. Cuimridh agus na Cuimrich, le Mac an Fheòir. 6. Tìr-miann-a'chridhe, le R. A. M. 7. Whitley Stokes, by the Rev. George Calder. " Outh na Bliadhna has the saving grace of never being dull."—Oban Times. " Fascinating reading."—Highland News. " The articles throughout are of great interest and brilliantly written."—Aberdeen Journal. " The Editor of Outh na Bliadhna has enlisted the services of a body of contributors of marked ability. They are doing yeoman service in forming public opinion."— Dundee Advertiser. "Is gasda 0 ri leughadh o'n cheud dhuilleig gus an t6 mu dheireadh."— Oban Weekly News. " Outh na Bliadhna is, I have no hesitation in saying, superior to all the Gaelic periodical literature at present being published. It is impossible not to recognise and admire the virility of its articles."— Q" in Stirling Sentinel. So-Q^>>—-^>J>-^ GUTH NA BLIADHNA, CROIS AN EICH, PEAIRT. AN SGEULAICHE Clo-bhuailte le Mii.ni:. Tannahill, is Hethven, Orois an Eich; Feairt, agus air a chur am ma